W gospodarce rynkowej współczesnego świata, jak dowodzą badania nad reprodukcją społeczną, możliwe są w określonych warunkach procesy niezakłóconego rozwoju. Zapewnienie jednak takich określonych warunków w praktyce napotyka trudności nie do pokonania. W gospodarce rynkowej bowiem, z swej natury, ujawniają się dwie przeciwstawne tendencje:
pierwsza odzwierciedla działanie niektórych czynników rozwoju, które działają w kierunku wytworzenia się pewnej proporcjonalności w gospodarce i kształtują warunki równowagi niezbędne do reprodukcji druga zaś odzwierciedla działanie tych czynników które powodują zakłócenia warunków równowagi niezbędnych do reprodukcji.
Gdyby działała tylko pierwsza kategoria czynników, kapitalizm rozwijałby się nieprzerwanie i nieustannie. Gdyby działała tylko druga kategoria istniałby wieczny nieustający kryzys. W rzeczywistości gospodarczej występują zaś obie grupy czynników jednocześnie, będąc w dominacji jedna nad drugą, lub tez w chwilowej równowadze. Oznacza to, iż gospodarka rynkowa ma możliwości rozwoju, ale rozwój ten nie odbywa się w sposób ciągły, lecz jest przerywany kryzysami gospodarczymi.
Obraz tak dostrzeganej aktywności gospodarczej jest jednocześnie obrazem koniunktury gospodarczej, kreśląc w czasie jej periodyczny rytm wzlotów i upadków, to jest okresy boomu i okresy załamań. Odzwierciedla on cykl gospodarczy, będący powracającymi, ale nieregularnymi wahnięciami poziomu ogólnej działalności gospodarczej. Synonimiczne z tym pojęciem jest pojęcie cyklu koniunkturalnego rozumiane jako periodycznie wytwarzające się wahania (przepływy i odpływy) istotnych składników (przejawów) życia gospodarczego.

Zasadniczym elementem cyklu są: czas trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty zwrotne koniunktury, amplituda wahań wokół linii trendu i jej intensywności. Stanowią one jednocześnie podstawę rozróżnienia danego cyklu. Pierwszą czynnością, w ślad za takimi zależnościami, jest identyfikacja cyklu polegająca na oznaczeniu – na podstawie przyjętych kryteriów, punktów zwrotnych danego wskaźnika aktywności gospodarczej.
Zazwyczaj za początek i koniec cyklu przyjmuje się okres występujący między dwoma kolejnymi górnymi punktami zwrotnymi. Spotkać można się również z podejściem uznającym za początek i koniec cyklu dwa kolejne punkty zwrotne. Cecha charakterystyczna punktów zwrotnych jest to, że odzwierciedlają one zmianę aktywności gospodarczej. Górny punkt zwrotny odpowiada z jednej strony najwyższej wartości miernika (wskaźnika) w danym cyklu, z drugiej strony oznacza jednocześnie końcowy punkt jego wzrostu i początkowy punkt jego spadku. z kolei dolny punkt zwrotny odpowiada z jednej strony najniższemu poziomowi miernika w danym cyklu, z drugiej strony zaś jest jednocześnie końcowym punktem jego spadku i początkiem jego wzrostu. Znajomość punktów zwrotnych umożliwia zarazem dokonanie pomiaru długości cyklu, tj. czasu jego trwania.