Inflacja to kolejny z ważnych problemów makroekonomicznych. Jako pojęcie (z łac. inflatio – wzdymanie, nadęcie) współcześnie jest rozumiane inaczej niż w przeszłości. Pojawiło się ono jako określenie procesów ekonomicznych polegających na nadmiernym zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu w stosunku do rynkowej wartości liczonej w cenach dotychczasowych. Do lat trzydziestych XX wieku wyrażała ona lawinowo narastająca ilość pieniądza w obiegu. Obecnie przez nie określa się proces trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen przy uwzględnieniu zmian jakości towarów w pewnym czasie. Dotyczy ono nie tyle przyczyny ego zjawiska ile jej objawów. W takim rozumieniu ma ono charakter negatywnej cechy rozwoju.
Przyczyn wystąpienia inflacji, a więc utrzymywania się wzrostu poziomu cen upatruje się – uogólniając istniejące w tym zakresie koncepcje – w dwóch siłach sprawczych:
po pierwsze, w nadmiernym popycie,
po drugie w nadmiernym wzroście kosztów.
W teorii ekonomii i w praktyce gospodarczej wyróżnia się wiele rodzajów inflacji w zależności od przyjętych kryteriów.
Ze względu na czas trwania można wyróżnić inflację chwilową (krótkookresową) oraz trwałą (długoterminową, chroniczną, inercyjną). Inflacja jest chwilową jeśli wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług ma miejsce w krótkim okresie. Natomiast o inflacji trwałej mówimy wówczas gdy wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług utrzymuje się przez dłuższy okres. Charakteryzuje ją to, że jest ona trudna do zwalczania, mało skuteczne okazują się instrumenty pieniężne, poddaje się natomiast procesom restrukturyzacyjnym w gospodarce narodowej.
Ze względu zaś na charakter można dokonać podziału inflacji na: pełzającą, kroczącą, galopującą i hiperinflację.
Inflacja pełzająca (zwana także powolną, łagodną, jednocyfrową, przytłumioną) ma miejsce wówczas, gdy jej efekty znikome i nie powodują większych zakłóceń w społecznym procesie produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji, a przez to poddają się kontroli.
Z inflacją kroczącą (zwaną także stąpającą, biegnącą, kłusującą) mamy do czynienia wówczas gdy ujawnia ona tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania swojego tempa.
Z kolei inflacja galopująca (zwana także superinflacją) to taki wzrost ogólnego poziomu cen który powoduje narastanie perturbacji w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Stanowi ona poważne zagrożenie do procesów wzrostu gospodarczego. Z reguły wymyka się ona spod kontroli państwa. Jej negatywną stroną jest to, że przyczynia się ona do erozji systemów motywacyjnych.
Najgroźniejszą spośród wyróżnionych rodzajów inflacji jest hiperinflacja (zwana także histeryczną lub szalejącą). Charakteryzuje się ona takim natężeniem procesów inflacyjnych, które uniemożliwiają sterowanie procesami ekonomicznymi. Towarzyszy jej anarchizacja stosunków produkcji oraz eliminacja racjonalnego gospodarowania. Zniekształceniu ulegają proporcje makroekonomiczne. Rachunek ekonomiczny staje się instrumentem bezużytecznym. Trudno również przewidzieć jak ukształtują się ceny w najbliższej przyszłości.
Stosując zaś kryterium wpływu na procesy reprodukcji społecznej wyróżnić można inflację: powolną, stąpającą, superinflację, szalejącą. Tak wyróżnione rodzaje inflacji są w istocie konkretyzacją charakteru poszczególnych rodzajów inflacji wyróżnionych, ze względu na ich charakter.
Odwołując się zaś do kryterium związków z koniunkturą gospodarczą, możliwym staje się wyróżnienie stagflacji i slumpflacji. Stagflacja to inflacja w warunkach stagnacji gospodarczej. Natomiast slumpflacja to inflacja w warunkach recesji gospodarczej.
Natomiast z punktu widzenia kryterium źródeł powstania inflacji – czy też jej sił sprawczych można mówić o inflacji popytowej i inflacji podażowej.
Inflacja popytowa (zwana też inflacją nabywców) jest wynikiem przekroczenia przez popyt globalny zdolności produkcyjnych gospodarki. Wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu powoduje niemożliwość zaspokojenia potrzeb nabywców. Oznacza to również, że poziom cen w takim wypadku jest ciągniony przez zwiększony popyt nabywców. Koncepcja inflacji popytowej jest prawdziwa tylko w sytuacji gdy gospodarka jest regulowana za pośrednictwem mechanizmu rynkowego. W sytuacji zaś kiedy, mechanizmy rynkowe w gospodarce w procesach równoważenia jej wzrostu ograniczane są przez państwo w sytuacji nierównowagi inflacyjnej – co ma miejsce w sytuacji nadwyżki globalnego popytu nad podażą – w oparciu o politykę stałych cen lub ograniczonego ich wzrostu – mamy do czynienia z inflacją ukrytą (zawieszoną, stłumioną). Przejawia się ona w postaci luki inflacyjnej, czyli nie zrealizowanej nadwyżki popytu globalnego nad podażą, która nie została rozładowana przez podwyżkę cen.
Inna jest natomiast istota inflacji podażowej. Jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji – przede wszystkim w jej rosnących kosztach spowodowanych wzrostem cen (np. energii lub płac). Oznacza to, że poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty. Stąd też bywa ona nazywana również inflacją kosztową. Jej uruchomienie może nastąpić pod wpływem impulsów zewnętrznych (np. podwyżka cen surowców i dóbr importowanych) – to jest pochodzących spoza gospodarki – jak i pod wpływem impulsów wewnętrznych (np. nacisków różnych dobrze zorganizowanych grup społeczno-ekonomicznych).

Rodzaje inflacji

Skutkiem inflacji w gospodarce narodowej jest wystąpienie całego szeregu zjawisk mających zdecydowanie negatywny wpływ na jej funkcjonowanie. Ma on zarówno charakter ekonomiczny, jak i społeczny, psychospołeczny i polityczny. Część z nich daje się przewidzieć. Część zaś jest trudna do określenia z wyprzedzeniem, ze względu na specyfikę miejsca i czasu w którym zaistnieją. Syntezując, skutkiem procesów inflacyjnych może być:

spadek siły nabywczej pieniądza (czyli jego deprecjacja) a w ślad za tym również ograniczenie jego funkcji podejmowanie błędnych i nieefektywnych decyzji lokat kapitałowych nieprawidłowa redystrybucja dochodów i w sferze majątku(mogącą spowodować niezadowolenie społeczne) wzrost stopy procentowej kredytów i oszczędności erozja realnego poziomu opodatkowania strata dla oczekującego na zapłatę i zysk dla odraczającego spłatę należności wzrost kosztów produkcji oraz mniejsze od założonych zyski ucieczka w wartości rzeczowe prowadząca do nieprawidłowej alokacji kapitału nieprawidłowa decyzja inwestycyjna, której konsekwencją są nieskończone inwestycje i zamrożenie kapitału prowadzące nawet do bankructwa przedsiębiorstwa nieuzasadnione zakupy przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe za przyczyną określonych oczekiwań inwestycyjnych powstrzymywanie się od sprzedaży dóbr za przyczyną oczekiwań inwestycyjnych.
Wymierne skutki procesów inflacyjnych można określić w oparciu o określony zbiór mierników. Najczęściej odwołuje się do czterech ich rodzajów, a mianowicie:

a) deflatora produktu narodowego brutto

b) indeksu cen dóbr konsumpcyjnych

c) stopy inflacji dóbr konsumpcyjnych oraz

d) indeksu cen dóbr produkcyjnych

ad. a) Deflator produktu narodowego brutto (PNB)
Deflator produktu narodowego brutto (PNB) to procentowy wskaźnik wyrażany stosunkiem nominalnego PNB – to jest wyrażonego w cenach bieżących do realnego PNB – to jest wyrażonego w cenach stałych. Przyjmuje on postać formuły:
gdzie: nPNB – nominalny produkt narodowy brutto
rPNB – realny produkt narodowy brutto

ad. b) Indeks cen dóbr konsumpcyjnych
Kolejnym, powszechnie stosowanym narzędziem pomiaru ogólnego poziomu cen jest wskaźnik cen konsumpcyjnych. Oznacza się go jako CPI (od: consumer price index) albo jako P. Jest on procentowym wskaźnikiem wydatków – na dobra i usługi w typowym koszyku konsumpcyjnym, konsumowanych przez typową rodzinę – okresu bieżącego do wydatków okresu bazowego.

gdzie: CPI0 – wydatki okresu bazowego
CPI1 – wydatki okresu bieżącego

ad. c) Stopa inflacji cen dóbr konsumpcyjnych
Do oceny poziomu inflacji służy również stopa inflacji mierzona stopą wzrostu (lub spadku) poziomu cen, najczęściej z jednego roku na drugi.

gdzie: CPIt – tegoroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych
CPIt0 – zeszłoroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych

ad. d) Indeks cen dóbr produkcyjnych
Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI – z ang. producer price index) to miernik zmiany cen płaconych przez producentów za czynniki produkcji za wyjątkiem pracy. Określa on zmiany cen dóbr produkcyjnych i informuje o zmianach cen dóbr konsumpcyjnych w przyszłości. Traktowany jest on jako narzędzie przewidywania koniunktury gospodarczej.