BOOKS

.:: Teoria Produkcji ::.

Procesy konsumpcji dotyczą nie tylko gospodarstw domowych ale również przedsiębiorstw. Różnym jest jednak zakres tej konsumpcji. Jeśli w odniesieniu do gospodarstw domowych jest nią konsumpcja dóbr i usług (nazywanych konsumpcyjnymi) zaspakajających indywidualne potrzeby poszczególnych członków gospodarstw domowych, to w odniesieniu do przedsiębiorstw jest to konsumpcja usług świadczonych przez czynniki wytwórcze – czyli konsumpcja czynników produkcji. Kwestie te są przedmiotem dociekań teorii produkcji. Obejmuje ona obok celów, zadań i funkcji tego procesu również zachowania przedsiębiorstwa w toku realizacji produkcji oraz jego reakcje na zachowania konkurencyjne innych przedsiębiorstw.

Istota teorii produkcji
Teoria produkcji jest teorią ekonomiczną zajmującą się głównie rzeczową stroną procesów wytwórczych. Zajmuje się ona analizą wyznaczników zmian wielkości produkcji oraz związków między nakładami a rozmiarami wytworzonego produktu.
Przez produkcję rozumie się: dostosowanie i przekształcanie dóbr przyrody w produkty służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich, a więc w produkty użyteczne ludziom wykorzystywanie zasobów które przekształca, jedne dobra w inne – w czasie i (lub) przestrzeni (jak: wytwarzanie, transport, przechowywanie) przekształcanie nakładów w produkty. W takim ujęciu, produkcja to działalność rozłożona w czasie, a polegająca na przetwarzaniu czynników produkcji na dobra (wyroby) i usługi potrzebne do spożycia i inwestycji. Mierzy się ją wielkością produktu (wyrażonego w jednostkach o stałej) jakości na jednostkę czasu. Natomiast zużycie czynników produkcji w określonych ilościach i w danym czasie zaangażowanych w procesie produkcji, nazywa się nakładami. Zatem wielkość produkcji jest funkcją ilości nakładów oraz od technologii i przedsiębiorczości.

Czynniki produkcji
W procesie produkcji zachodzi fakt świadczenia konkretnych usług przez czynniki wytwórcze, które przez to stają się czynnikami produkcji. Określa się je także jako zasoby społeczne.
W ślad za dotychczas dokonanymi podziałami zasobów i czynników wytwórczych, bazując jednocześnie na tradycyjnych klasyfikacjach w tym zakresie, wyróżnić możemy następujące różne rodzaje czynników produkcji(schemat 15.1). Najczęściej stosowanym podziałem jest wyróżnienie: czynników podstawowych (klasycznych), jak: praca, ziemia i kapitał;
czynników dodatkowe (nowoczesne, współczesne), jak: przedsiębiorczość i technologia (nauka).

Praca – to celowa działalność człowieka wykonywana przy użyciu sił fizycznych lub zdolności intelektualnych, zmierzająca do zaspokojenia potrzeb własnych lub potrzeb innych ludzi. Tworzą ja więc zarówno wysiłek fizyczny jak i wysiłek umysłowy. Wykonywana jest zwykle na podstawie do otrzymania płacy. Nazywana jest też zasobem ludzkim, który jako czynnik produkcji charakteryzuje ją liczebność ludzi, ich migracyjnych zachowań, aktywność zawodowa (stąd też jest często określana jako siła robocza) oraz wydajność pracy. Jest ona równoznaczna z pojęciem siły roboczej.

Ziemia – jako klasyczny czynnik produkcji rozumiana jest dwojako. W szerszym rozumieniu jest zasobem naturalnym, który pozostaje do naszej dyspozycji. Obejmuje ona wszystkie dary natury – takie jak powietrze, gleba ze wszystkim co na niej rośnie, surowce mineralne oraz bogactwo wód (jezior, rzek, mórz). Posiada ona cechy użytkowe w postaci surowców mineralnych, urodzajności oraz alokacji rynków zbytu. Oznacza to, że reprezentuje ona bardzo różne czynniki produkcji, a przez to może zostać wykorzystana do produkcji rozmaitych wyrobów. W węższym zaś znaczeniu jest zasobem ziemi jako użytek rolniczy widziany przez rozłóg i urodzajność. W tym drugim znaczeniu jest ona ściśle ograniczona oraz bardzo zróżnicowana.

Kapitał – to trzeci z klasycznych czynników produkcji. Dzieli się on na kapitał finansowy, ludzki oraz rzeczowy, których celem jest wytworzenie dalszych dóbr i usług oraz zapasów wyrobów. Kapitałem finansowym są pieniądze które uczestniczą w procesie gospodarowania. Kapitałem rzeczowym są trwale czynniki produkcji (budynki, maszyny, narzędzia) służące do dalszej produkcji, ale stopniowo zużywające się w czasie produkcji.
Przedsiębiorczość – to zachowania uczestnika procesu produkcyjnego (gospodarczego) polegające na organizowaniu i kierowaniu przedsięwzięciami produkcyjnymi oraz odkrywaniu potencjalnych zyskownych możliwości tych przedsięwzięć. Jako czynnik produkcji stanowi ona umiejętność zatrudniania pozostałych czynników produkcji. Wiąże się ona zawsze z ryzykiem niepowodzenia i poniesienia strat.

Technologia – jako czynnik produkcji to sposób postępowania określony różnymi regułami (zasadami) przy wytwarzaniu dóbr i usług. Stanowią go metody wytwarzania lub przetwarzania czynników wytwórczych wykorzystywanych przez firmy w celu wyprodukowania dóbr lub usług mających zaspokoić potrzeby ludzkie.

Klasyfikacja czynników produkcji
Konkretyzując istotę każdego z czynników produkcji, podkreślić trzeba, że charakteryzują się one tym, że zawsze działają one łącznie i w określonych kombinacjach. W literaturze przedmiotu oraz w praktyce występuje także podział czynników na stałe i zmienne. Jest on bardzo istotny z punktu widzenia możliwości zmian kombinacji czynników, zwiększenia wielkości produkcji i poprawy jej efektywności. Innym podziałem czynników produkcji jest podział na odnawialne i nieodnawialne. Cechą charakterystyczną czynników produkcji jest ich ograniczoność w stosunku do potrzeb na nie. Dysharmonia ta rodzi potrzebę jej rozwiązania przez wybór takiego ich zastosowania, który pozwoli osiągnąć najkorzystniejszy efekt. Wybór ten nazywany jest również wyborem (albo problemem) efektywnej alokacji czynników produkcji. Pomocnym w dokonaniu właściwego wyboru alokacji czynników produkcji jest dostrzeżenie możliwości wykorzystania efektu substytucji. Istotą substytucji jednego czynnika na drugi jest zastępowanie jednego czynnika drugim z uwzględnieniem opłacalności tego zastępowania.

Funkcja produkcji
Główną kategorią teorii produkcji jest funkcja produkcji. Jej wielkość (tj. produkcji) wynika z ilości nakładów czynników produkcji. Jest ona funkcją wielu zmiennych. Opisuje ją formuła:
Q = (A, B, C…N)
gdzie: Q – ilość; A, B, C…N – nakłady czynników produkcji
W praktyce ta formuła przyjmuje postać :
Q = f (L, K, N)
gdzie: L – praca, K – kapitał, Z – ziemia
W ślad za tym definiuje się funkcję produkcji jako stosunek miedzy wielkością produkcji danego wyrobu (Q), a potrzebnymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji (L, K, Z) które mogą być stosowane w wielu proporcjach. Dla otrzymania produktu bowiem konieczne jest zastosowanie czynników produkcji w odpowiednich proporcjach. Te zaś wyznaczane są przez istniejące w danej chwili technologie, które z kolei wyznaczają techniczne granice substytucji jednych czynników na drugie. Funkcja produkcji jest więc techniczną zależnością wyznaczającą maksymalną ilość produkcji, która może być wytworzona z każdego zbioru określonych nakładów czynników produkcji. Odzwierciedla ona prawidłowości wiążące nakłady z produkcją. Każda funkcja produkcji przedstawia wiele istniejących w danym okresie możliwości technologicznych. W praktyce ulegają one ciągłemu poszerzeniu za sprawą postępu technicznego, który z jednej strony zmienia możliwe proporcje różnych czynników, z drugiej strony zaś poprzez ich zaistnienie zmniejsza wielkość nakładów koniecznych do uzyskania danej wielkości produktu. Analiza funkcji produkcji dokonywana jest najczęściej w postaci pieniężnej i ma to miejsce przy dostrzeganiu jej poprzez koszty. Niekiedy jednak dokonuje się jej również w jednostkach fizycznych. Ma to miejsce wówczas gdy zmierza się do ścisłego oddzielenia czynników rzeczowych (technicznych) decydujących o wynikach produkcji, od czynników pieniężnych.

Dla celów analiz kształtowania się funkcji produkcji, najkorzystniejszym podejściem jest odwołanie się do uproszczonego – bo uwzględniającego tylko dwa czynniki produkcji (pracę i kapitał) – zapisu funkcji produkcji – Q = f (K, L) Funkcję tą, można przedstawić w układzie różnych kombinacji (technologii) tych dwóch czynników produkcji, które dają zawsze produkt tej samej wielkości (Q1). Na wykresie wielkość ta przedstawiana jest w postaci tzw. krzywej równego produktu, nazywanego izokwantą (l1). Każda produkt określany jest przez swoją izokwantę. Im jest ona przesunięta bardziej w prawo w wzwyż (I2, I3…In), tym większy jest produkt (Q2, Q3,…Qn). Do wytworzenia danego produktu potrzebne są czynniki w odpowiedniej proporcji (technologii). Tę zaś określa w pewnej mierze krańcowa stopa technicznej substytucji między dwoma czynnikami produkcji – zobrazowana na wykresie jako nachylenie stycznej do izokwanty. Maleje ona w miarę jak jeden czynnik zastępujemy drugim. Wybór odpowiedniej technologii zależy w pierwszym rzędzie od stosunkowej ceny między nimi – którą na wykresie odzwierciedla prosta relatywnych cen czynników produkcji. Optymalną jest technologia wyznaczana w punkcie w którym prosta relatywnych cen czynników staje się styczną do izokwanty (w granicach określanych krzywymi grzbietowymi), a więc w sytuacji wyrównania się krańcowej stopy technicznej substytucji czynników produkcji z prostą relatywnych cen tychże czynników.

Problemy decyzyjne produkcji
W toku produkcji, przedsiębiorstwa zmuszone są do podejmowania i rozwiązywania wielu problemów decyzyjnych związanych z efektywnym zastosowaniem czynników produkcji. Odwołując się do kryterium czasu, możemy podzielić je na krótkookresowe, długookresowe i bardzo długookresowe. Zaznaczyć trzeba, iż długość okresu mierzymy nie tyle jego jednostkami (dniami, tygodniami, miesiącami, latami) ile czasem zmiany czynnika produkcyjnego, a ten jest dalece zróżnicowany w poszczególnych gałęziach przemysłu.

Krótkookresowy problem decyzyjny dotyczy rozwiązywania sytuacji, gdy ilość niektórych nakładów czynników produkcji może być zmienna. Za stały czynnik produkcji uważa się taki którego, ilości w krótkim okresie nie można zwiększyć. Są nimi zwykle pewne elementy kapitału, jak budynki, maszyny, wyposażenie produkcyjne, a także wysoko kwalifikowana praca. Natomiast zmiennymi czynnikami produkcji są takie, których ilość można zwiększyć w krótkim okresie. Problem decyzyjny jest problemem długookresowym, gdy dotyczy on sytuacji, w których przedsiębiorstwa planują zmiany w skali działania, rozszerzenia zakresu modernizacji, wymiany urządzeń, organizacji produkcji itp. Decyzje tego rodzaju zwykle podejmowane są w ramach ustalonych możliwości technologicznych, przy dopuszczeniu swobody wyboru różnych procesów ii kombinacji czynników produkcji. Ma on miejsce gdy wszystkie czynniki produkcji mogą ulegać zmianie, a jedynie podstawowa technologia produkcji nie może być zmieniona. Natomiast z problemem decyzyjnym bardzo długookresowym mamy do czynienia wówczas, gdy mogą się zmieniać dostępne możliwości technologiczne. Są one ściśle związane z procesami wprowadzania zmian technologicznych wprowadzających nowe produkty i nowe metody wytwarzania.