Mikroekonomia odwołując się do wielu teorii, w istocie rzeczy swe dociekania opiera o dwie podstawowe teorie, a mianowicie teorię postępowania konsumentów, orazteorię funkcjonowania przedsiębiorstwa. Podejście to jest wynikiem wyróżnienia w makroekonomicznej gospodarce rynkowej dwóch głównych podmiotów gospodarczych, tj. gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

Teoria postępowania (zachowania się) konsumentów
Teoria postępowania konsumenta odnosi się do procesu podejmowania decyzji gospodarczych przez gospodarstwa domowe, a ściślej określając, do decyzji podejmowanych przez poszczególnych członków gospodarstwa domowego określanych także jako konsumenci.
W takiej sytuacji “konsumentem” jest podmiot gospodarujący, który musi nieustannie dokonywać wyborów między różnorodnymi produktami i usługami zaspakajającymi jego potrzeby, biorący jednocześnie pod uwagę ograniczoność zasobów będących do jego dyspozycji w danym momencie czasu (np. dochodów). Jest on podmiotem racjonalnym, tzn. dokonując wyborów dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści jakie w danych warunkach może uzyskać z konsumpcji dóbr. Posiada on także swoje preferencje indywidualne powodujące, że jest on traktowany jako suwerenny podmiot gospodarczy w zakresie tworzenia i kształtowania preferencji w dokonywanych przez niego aktach wyboru konsumpcji, ograniczonych jedynie obiektywnie jego własnymi dochodami i cenami rynkowymi kupowanych dóbr.
Teoria postępowania konsumenta współcześnie odwołuje się do trzech podstawowych twierdzeń, tj. do twierdzenia o:

1) ekonomicznej racjonalności konsumenta; wg. której konsument wybierając między różnymi alternatywnymi konsumpcji, czyni to w sposób świadomy, zgodnie z własnym interesem i korzyściami;
2) potrzebie odpowiedniej informacji, zgodnie z którym konsument – posiadając pełną i prawidłową informację o produktach – sam potrafi najlepiej ocenić na czym polegają jego korzyści, a wszystkie błędy w tym obszarze są wynikiem braku odpowiedniej informacji;
3) substytucyjności dóbr, według którego konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na rynku, co oznacza możliwości zastępowania jednych dóbr drugimi.

Twierdzenia te stanowią jednocześnie główne elementy teorii zachowania się konsumenta, których istotą jest założenie, że:
wybory konsumenta zgodnie z jego własnym interesem;
wybory między alternatywami konsumpcji podejmowane są w oparciu o dostępne informacje;
wybory konsumenta między dobrami uwzględniają ich substytucyjność.
Bazując na takiej formule elementów i założeń teorii zachowania się konsumenta, dla wyjaśnienia prawidłowości rządzących tym zachowaniem, mikroekonomia odwołuje się do szeregu kategorii ekonomicznych, spośród których za podstawowe uznać trzeba: użyteczność, preferencje, obojętność konsumenta, subwencje, wybór – odnoszone każdorazowo do wielu płaszczyzn – w tym przede wszystkim do płaszczyzn marginalnych.

Teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa
Drugą ważną częścią składową mikroekonomii jest teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa. Najogólniej określając obejmuje ona problematykę: organizacji przedsiębiorstw; konkurencji, oraz kosztów.
W istocie rzeczy jest to teoria zachowań producenta, traktowanego jako podmiot gospodarczy. Zaznaczyć przy tym trzeba, że producent (utożsamiany z przedsiębiorstwem) w gospodarce rynkowej występuje w podwójnej roli. Z jednej strony jako nabywca, który w celu wytwarzania dóbr musi zaopatrywać się na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą, ziemię, kapitał finansowy itp.); z drugiej strony jednocześnie jako sprzedający (oferant) wytworzone przez siebie produkty i usługi.
Podejmowane w tym obszarze analizy ukierunkowane są na poszukiwanie rozwiązań optymalnych. Uwzględniać przy tym one muszą istotę przedsiębiorstwa, problematykę konkurencji między przedsiębiorstwami na rynku oraz koszty funkcjonowania przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwo musi być pojmowane jako organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność przynosząca zyski w wyniku sprzedaży własnych produktów i usług. Oznacza to iż, w rzeczywistości gospodarczej mamy do czynienia z wieloma formami i rodzajami przedsiębiorstw, które dają się pogrupować według kryteriów kwalifikacyjnych takich jak: formy własności, pozycji rynkowej, wielkość przedsiębiorstw oraz rodzaje prowadzonej działalności.
Z teorią funkcjonowania przedsiębiorstwa ściśle związana jest teoria konkurencji, będąca w swej istocie teorią funkcjonowania rynku jako siły kształtującej rzeczywiste zachowania podmiotów gospodarczych. Pozwala ona na głębsze zrozumienie skuteczności procesów rynkowych.
Istotnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów produkcji. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. Mikroekonomia odwołuje się do kosztów całkowitych przedsięwzięcia produkcyjnego lub usługowego, traktowanych jako sumę kosztów faktycznych i alternatywnych. W rzeczywistości gospodarczej, charakteryzującej się dużą zmiennością techniczno-technologiczną i organizacyjną przedsiębiorstw, należy rozróżnić koszty produkcji w krótkim okresie i koszty w długim okresie.