BOOKS

.:: Rachunki Narodowe ::.

Rachunki narodowe – nazywane również rachunkami społecznymi – są zbiorem logicznie powiązanych ze sobą rachunków makroekonomicznych i bilansów opracowywanych w celu przedstawienia komplementarnego obrazu całej gospodarki narodowej. Jako takie stanowią one system wzajemnie powiązanych rachunków. Umożliwiają one również analizę gospodarczych zależności na niższych poziomach agregacji. Jako takie są one zabiegiem bardzo złożonym. Stąd też prezentacja zagadnień stanowiących o niej wymaga skoncentrowania uwagi nie tylko na istocie rachunku narodowego w gospodarce rynkowej, ale również na jego determinantach. Pożądanym podejściem jest również ich egzemplifikacja na przykładzie polskiej gospodarki.

Istota rachunku narodowego w gospodarce rynkowej
Rachunek narodowy – w rozumieniu systemu rachunku narodowego jest zbiorem logicznie powiązanych ze sobą rachunków makroekonomicznych i bilansów jest jednocześnie system pomiaru wielkości dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w danym czasie. Obejmuje on sobą całość zależności gospodarki narodowej, umożliwiając jednocześnie analizę tych zależności na poziomie mezoekonomicznym i mikroekonomicznym. Jego istotą jest dostarczenie logicznego i wewnętrznie spójnego zestawu definicji i mierników wytworzonej w danym kraju produkcji i usług, dzięki którym można byłoby ocenić stan całej gospodarki.
Bazą metodologiczną analizy rachunków narodowych jest cały szereg wzajemnie powiązanych kategorii ekonomicznych.
Są nimi takie kategorie produktu narodowego brutto (PNB); produktu krajowego brutto (PKB); produktu narodowego netto (PNN) – dochodu narodowego (DN) oraz wskaźnika dobrobytu ekonomicznego (DEN).
W praktyce światowej gospodarki funkcjonują dwa systemy rachunków narodowych – system MPS (Material Product System) oraz system SNA (System of National Accounts). Charakteryzują się one odmienną metodologią. Pierwszy z nich wiąże się ściśle z rachunkowością społeczną w gospodarce planowej, drugi zaś z rachunkowością społeczną w gospodarce rynkowej.

Filozofia MPS (Material Product System)
Filozofia MPS (Material Product System) wiąże się ściśle z założeniami ekonomii marksistowskiej oraz funkcjonowaniem gospodarki planowej. Oparta została ona na kilku założeniach, które narzucały tok postępowania w prowadzeniu rachunku społecznego. Konkretyzując je, wskazać trzeba przede wszystkim na:
traktowanie dochodu narodowego jako sumy nowowytworzonych w danym roku i niezużytych w produkcji dóbr materialnych (co jest
założeniem podstawowym);
uznawanie, że wartość nowowytworzona jest rezultatem pracy ludności produkcyjnej i tylko jej rezultatem;
przyjęcie, że nakłady materialne ponoszone przez gałąź produkcyjną dzielą się na dwie części: nakłady bieżące i nakłady inwestycyjne.
Według metodologii MPS dochód narodowy traktowany jako nadwyżka efektów produkcji materialnej nad nakładami ponoszonymi na jej wytworzenie, przedstawiany jest w postaci netto i brutto.
DNn (dochód narodowy netto) – to wartość pracy którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach nieprodukcyjnych.
DNb (dochód narodowy brutto) – to DNn powiększony o łączną sumę amortyzacji.
W praktyce ocen stanu gospodarki posługiwano się również kategoriami dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego. Dochód narodowy wytworzony to innymi słowy dochód narodowy netto. Dochodem narodowym podzielonym określano zaś dochód narodowy uwzględniający rezultaty handlu zagranicznego.
Ten system rachunkowości społecznej był w ograniczonym stopniu porównywalny z system stosowanym przez kraje gospodarki rynkowej. Stąd też po zapoczątkowaniu procesów przekształceń ustrojowych w byłych krajach socjalistycznych pojawiła się konieczność zmiany systemu rachunków społecznych. Obecnie odejście od tego systemu stało się faktem bezdyskusyjnym i dokonującym się. Ma ono miejsce również w Polsce.

Filozofia SNA (System of National Accounts)
System SNA (System of National Accounts) – to system rachunkowości społecznej realizowanej w gospodarce rynkowej. Stanowi go zbiór wzajemnie powiązanych ze sobą rachunków, z których każdy odzwierciedla i opisuje inny szczególny rodzaj działalności gospodarczej, taki jak: procesy produkcji, procesy tworzenia oraz procesy podziału pierwotnego, wtórnego i ostatecznego dochodów. U podstaw struktury systemu rachunków zgodnego z zaleceniami SNA, leżą przede wszystkim założenia teorii post-keynsowskiej oraz w znacznie mniejszym stopniu teorie monetarystyczne.
Filozofia SNA opiera się na kilku założeniach, narzucających tryb postępowania w rachunkach społecznych. Hasłowo określając je, sprowadzają się one do następujących tez:
każda praca zarobkowa, jeśli zostanie sprzedana lub sprzedane zostaną jej rezultaty, pomnaża poziom dobrobytu narodowego. Jeśli bowiem ktoś kupuje ją lub jej rezultaty, to znaczy, że jest komuś potrzebna. Oznacza to, że każda praca – jeśli jest tylko opłacona, bez względu na jej formę – powinna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy.
każda usługa – jakakolwiek by ona nie była – jeśli staje się aktem zaspokojenia potrzeby, podnosi dobrobyt narodowy i jako taka powinna być wliczana do PKB (GDP) i PNB (GNP).
dobrobyt obywateli w wysokim stopniu zależy od tego, jak owi obywatele mieszkają. W ślad za tym przyjmuje się, że również dom właściciela tworzy PKB i PNB, tzn., że przyjmuje się, że właściciel sam sobie odnajmuje mieszkanie, sam sobie świadcząc usługę. Jej wartość jest równa czynszowi dzierżawnemu, który by płacił, gdyby mieszkanie nie było jego własnością.
zysk – jest wielkością które przedsiębiorstwo samo sobie dostarczyło za działalność gospodarczą; jest ono swoistą zapłatą wypłacaną samemu sobie za utrzymanie produkcji i podnoszenie społecznego dobrobytu.
W systemie rachunków społecznych SNA wyróżnia się rachunki bieżące, rachunki akumulacji oraz bilanse. Dwa pierwsze dotyczą przepływów (potoków) w gospodarce, drugi zaś stanu gospodarki.
Na rachunki bieżące składają się : rachunek produkcji, rachunek tworzenia dochodów, rachunek podziału pierwotnego, rachunek podziału wtórnego dochodów oraz rachunek wykorzystania dochodów oraz rachunek wykorzystania dochodów skorygowanych. Rachunek produkcji to rachunek liczenia produkcji. Przy czym produkcję rozumie się, jako działalność prowadzoną pod kontrolą i na odpowiedzialność jednostki ekonomicznej, która wykorzystuje wkład pracy, kapitał oraz zakupione wyroby i usługi celem wytworzenia nowych produktów. Obejmuje więc ona wytwarzanie rynkowe (wyrobów i usług), wytwarzanie nierynkowe wszystkich produktów z przeznaczeniem na spożycie lub akumulację rzeczową (gdy jej rozmiary są istotne) oraz wytwarzanie nierynkowe usług mieszkaniowych (czyli tak zwane czynsze umowne) i płatne usługi osobiste. Pomija ona natomiast usługi nierynkowe wytwarzane przez gospodarstwa domowe, jakkolwiek bierze pod uwagę wytwarzane przez nie produkty (gdy ich rozmiary są istotne). Wartością bilansującą w rachunku produkcji jest wartość dodana.
Z kolei rachunek tworzenia dochodów jest prezentacją transakcji związanych z procesem produkcji z punktu widzenia producenta. Po jego stronie rozchodowej występują koszty, podatki związane z produkcją, cła i inne opłaty importowe. Po stronie rozchodowej ujmuje się zaś udzielone podmiotom gospodarczym dotacje. Wartością bilansującą w rachunku tworzenia dochodów jest nadwyżka operacyjna.
Kolejnym rachunkiem jest rachunek podziału (redystrybucji) dochodów. Realizowany jest on w tych samych etapach w jakich przebiega redystrybucja dochodów. Pierwszym jego etapem jest rachunek podziału pierwotnego w toku którego dochodzi do podziału wartości dodanej według czynników produkcji (pracy i kapitału) oraz na państwo (rząd i samorząd) – jako podmiotu uczestniczącego w podziale. Podział ten odnosi się do podziału nadwyżki operacyjnej, zaś wielkością bilansującą są dochody pierwotne. Drugim etapem podziału dochodów jest podział dochodów pierwotnych według sektorów instytucjonalnych, w postaci transferu. Odpowiadający tym procesom rachunek wtórnego podziału dochodu narodowego sprowadza się do podziału dochodu do dyspozycji.
Kolejnym rachunkiem jest rachunek rozdysponowania (wykorzystania) dochodów. Jego istotą jest określenie proporcji, w jakich gospodarstwa domowe i inne podmioty gospodarcze rozdysponowują swój dochód do dyspozycji z przeznaczeniem na spożycie i na oszczędności. Przy czym spożycie lokalizowane jest wyłącznie w sektorze gospodarstw domowych, sektorze rządowym i samorządowym oraz w sektorze instytucji niezyskownych. Oszczędności zaś – jako różnica między dochodami do dyspozycji a wydatkami na konsumpcję – traktowane są jako reprezentacja funduszy, które mogą posłużyć do finansowania zakupu nowych środków trwałych.
Ostatnim z wyszczególnionych rodzajów rachunku bieżącego jest rachunek wykorzystania dochodów skorygowanych. Jego istotą jest dokonanie odpowiednich korekt rachunkowych, w wyniku których możliwym staje się przeprowadzenie operacji bilansowania w skali gospodarki narodowej.
Wchodzące natomiast w system rachunków narodowych – obok rachunków bieżących – rachunki akumulacji koncentrują się na odnotowaniu transakcji oraz innych zmian oddziaływujących na różnice między wielkościami występującymi w bilansie otwarcia i bilansie zamknięcia rachunków społecznych. Składa się na nie: rachunek kapitałowy – prezentujący sposób, w jaki z oszczędności finansowane są inwestycje dotyczące różnego rodzaju aktywów niefinansowych; rachunek finansowy – który pokazuje pozyskiwanie oraz rozdysponowanie finansowych aktywów i pasywów; oraz rachunek rewaloryzacja – odzwierciedlający wszystkie inne zmiany, jakie miały miejsce w bilansie otwarcia i zamknięcia, a które nie zostały wykazane w pozostałych rachunkach.