BOOKS

.:: Istota Rachunku Ekonomicznego ::.

W praktyce gospodarczej znaczący wpływ na przebieg procesów gospodarczych ma porównywanie uzyskanej w danej działalności efektów z poniesionymi na ich uzyskanie nakładami, nazywane rachunkiem ekonomicznym. Jest to taki rachunek który z jednej strony musi być kojarzony ze sformalizowanymi procedurami i metodami kalkulacji, z drugiej zaś jednocześnie być podporządkowany ekonomicznym a nie innym kryteriom podejmowania decyzji gospodarczych i który dąży do wskazania podstaw wyboru ekonomicznie najlepszych wariantów tych decyzji. Zrozumienie kwestii rachunku ekonomicznego wymaga wskazania obok jego istoty, również jego rodzajów oraz mierników.

Rachunek ekonomiczny dostrzegać trzeba w wąskim i szerokim znaczeniu. W wąskim znaczeniu jest on rachunkiem optymalizującym. Natomiast w szerokim znaczeniu jest systemem mierzenia nakładów działalności gospodarczej, zapewniającym prawidłową ich wycenę ze społecznego punktu widzenia oraz sprzyjający podejmowaniu racjonalnych decyzji ekonomicznych zmierzających do minimalizacji nakładów i maksymalizacji efektów użytkowych.
Odwołanie się do rachunku ekonomiczne jest możliwe jednak tylko w określonych warunkach, a mianowicie:
po pierwsze, efekty działalności gospodarczej i nakłady ponoszone w związku z nią muszą być mierzalne;
po drugie, efekty i nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary;
po trzecie, trzeba dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru.
W praktyce jednak niekiedy zdarza się, że któryś z tych warunków nie jest spełniony, a mimo to się go stosuje. Mówimy wówczas o uproszczonym lub nieprecyzyjnym rachunku ekonomicznym.
Przedstawiona istota rachunku ekonomicznego jak i warunki jego stosowania wskazują, że jest on zespołem metod i środków umożliwiających podjęcie optymalnej decyzji spośród możliwych wariantów, a w konsekwencji jest on narzędziem realizacji zasady racjonalnego gospodarowania.
Rachunek ekonomiczny jako narzędzie optymalizacji charakteryzuje się: względną optymalnością w stosunku do przyjętego kryterium celu; wielowariantowością; kompleksowością i dualizmem.
Względna optymalizacja rachunku ekonomicznego w stosunku do przyjętego kryterium celu oznacza, że dla jego optymalizacji jest potrzebny konkretny mierzalny cel, ograniczający liczbę możliwych rozwiązań, a przez to zakreślający ramy w których trzeba poszukiwać decyzji optymalnej. Dowodzą one jednocześnie, że pewna liczba rozwiązań opartych tylko na podstawie warunków działania jest nierealna i z różnych powodów nie może być zrealizowana. Rozwiązaniami realnymi są zaś te, które są możliwe do zrealizowania w danych warunkach. Ich zaś cechą jest to, że spełniają one warunek wewnętrznej zgodności. Dopiero po ich ustaleniu, możliwym staje się wybór spośród nich wariantu najbardziej optymalnego. Uznając za optimum określony stan przy którym dana funkcja osiąga ekstremum (maksimum lub minimum), da się go określić przy sprecyzowaniu założeń – w postaci parametrycznej – dotyczących warunków jego realizacji, którymi są w gospodarce rynkowej przede wszystkim narzędzia o charakterze rynkowym i częściowo również o charakterze naturalnym.
Z kolei wielowymiarowość rachunku ekonomicznego oznacza konieczność wyboru jednego z wielu możliwych kierunków działań gospodarczych. Przyjmuje się, że im większa będzie liczba wariantów rozwiązań, tym jego wybór będzie bliższy optymalnemu, przy założeniu, że zostały wzięte pod uwagę wszystkie dobre rozwiązania. W praktyce jest to wybór spośród kilku wariantów, uwarunkowany realizacją celu oraz warunków ich realizacji. Pomocnym do realizacji tego zamierzenia jest programowanie rozumiane, jako dobór środków do realizacji zadania i zestawienie logicznych, a więc wewnętrznie zgodnych wariantów jego rozwiązania. Tę zgodność zapewnia zaś rachunek bilansowy, metoda przepływów międzygałęziowych oraz specyficzne metody matematyczne.
Natomiast kompleksowość rachunku ekonomicznego odnosi się do wszystkich jego sfer jego zastosowania – tj. zarówno makroekonomicznej jak i mikroekonomicznej. W tej sytuacji musi to być rachunek kompleksowy, a nie cząstkowy czy też jednostronny. Oznacza to, że w kalkulacji ekonomicznej musi być ujęty każdy wariant, wszystkie znane elementy nakładów i efektów, a nie dowolny ich wybór pod kątem decyzji do uzasadnienia. Postępowanie to musi mieć więc charakter wszechstronny. Kompleksowość rachunku ekonomicznego jawi się jako rachunek konieczny przy racjonalizacji działań i poszukiwaniu efektów w procesach planowania, organizacji, motywowania i kontroli.
Dualność rachunku ekonomicznego sprowadza się do znalezienia odpowiedzi na pytanie: czy możliwe jest równoległe jednoczesne zastosowanie obu zasad racjonalnego gospodarowania?. Odpowiedź w tym zakresie jest jednoznaczna. O ile możliwe jest jednoczesne stosowanie obydwu wariantów zasady racjonalnego gospodarowania, o tyle nie ma możliwości jednoczesnego ich stosowania. Oznacza to, że przy optymalizacji rachunku ekonomicznego wybieramy zawsze tylko jedną z nich. Formułowanie jej zaś jako postępowanie prowadzące do maksymalizacji celu przy minimalizacji środków jest podejściem błędnym i sprzecznym z matematycznego punktu widzenia.