BOOKS

.:: Problemy Rozwojowe Świata ::.

Współczesną gospodarkę światową charakteryzują procesy nieustannych zmian których cechą jest duża zmienność podmiotów gospodarczych, zmian relacji między nimi oraz powiązań łączących je. Ujawniają one szereg tendencji, spośród których za główne należy uznać internacjonalizację (czyli umiędzynarodowienie) życia gospodarczego oraz globalne współzależności rozwojowe. Ich istotą jest wysuwanie na plan pierwszy problemów globalnych współczesnego świata, rozumianych jako zagadnienia i zadania jakie ma do rozwiązania światowa społeczność. Pojawienie się tych problemów należy wiązać z procesami rozwoju gospodarczego i ogólnego postępu cywilizacyjnego – a w tym przede wszystkim postępu naukowo-technicznego, wzrostu liczby ludności, rozszerzenia międzynarodowych stosunków ekonomicznych ich konsekwencji (zarówno pozytywnych jak i negatywnych). Najczęściej jako problemy globalne wskazuje się: sytuację demograficzną, stan zasobów naturalnych, zagrożenia środowiska przyrodniczego, sytuację żywnościową świata, kwestie światowego zadłużenia, tempo i kierunki rozwoju postępu naukowo-technicznego oraz drogi dalszego rozwoju gospodarczego.

Sytuacja demograficzna świata
Wielkim wyzwaniem przed jakim stoi ludzkość jest rozwiązywanie konsekwencji sytuacji demograficznej współczesnego świata. Liczba ludność świata gwałtownie rośnie – tylko w drugiej połowie XX wieku podwoiła się ona. Obecnie – to jest w 1996r. – wynosi ona około 5,4 mld osób. Przewiduje się, że do 2015 roku wzrośnie o około 2,4 mld osób – to jest do około 7,8 mln osób. Prognozy zaś na 2030 rok mówią nawet o liczbie 10,7 mld ludności. Dla każdego z regionów świata wzrost ten będzie miał jednak inny wymiar i inne znaczenie. Największa część tego przyrostu (bo w około 95%) będzie miała miejsce w krajach rozwijających się, co pogłębi wiele kwestii rozwojowych w tych krajach, a zwłaszcza w obszarze: edukacji, budownictwa mieszkaniowego, zaopatrzenia w żywność i wodę oraz zatrudnienia. W krajach rozwiniętych kwestią ważną w związku z kształtowaniem się sytuacji demograficznej będzie jednak, nie wielkość przyrostu ludności lecz zjawiska starzenia się ludności. Szacuje się jednak, że w większości rozwiniętych krajów świata “nadmiar” ludzi w wieku produkcyjnym nie wystąpi przed rokiem 2015. W związku z sytuacją demograficzną świata, która również w znaczący sposób oddziaływuje na poziom dobrobytu ludności należy oczekiwać nasilania się zjawisk migracyjnych.

Stan zasobów naturalnych
Coraz częściej jako przeszkodę rozwoju gospodarki światowej dostrzega się malejące zasoby naturalne. Dążąc do ograniczenia fizycznego wpływu tego czynnika podejmowane są działania polegające na wykorzystywaniu tych sił sprawczych (postęp naukowo-techniczny, wzrost realnych cen surowców) które przyczyniają się do ciągłej obniżki materiałochłonności, przechodzenia od surowców mineralnych do surowców występujących we względnej obfitości oraz odkrywania i pozyskiwania nowych zasobów. Przewiduje się, że w perspektywie kilku najbliższych dziesięcioleci (do 2015r.) skumulowane zużycie zasobów nie powinno godzić w możliwości rozwoju gospodarczego. Ocenia się, że istnieją jeszcze możliwości odtwarzania zasobów odnawialnych na drodze ich reprodukcji – a dotyczy to gospodarki leśnej i rybnej. Natomiast oceny co do wystarczalności zasobów mineralnych są bardzo zróżnicowane. Oceny pesymistyczne wskazują na pogłębiającą się ich szczupłość, za przyczyną wzrostu liczby ludności oraz rozwoju gospodarczego. Dominującymi są jednak oceny optymistyczne wskazujące na możliwości rozszerzenia substycyjności zasobów oraz nowych technologii, oszczędzających znane i wykorzystywane obecnie surowce i tworzące nowe rodzaje materiałów.

Zagrożenia środowiska przyrodniczego
Największa bolączką współczesnej gospodarki światowej stało się godzenie rozwoju gospodarczego z rozwiązywaniem problemów ekologicznych. Postęp cywilizacyjny wymusił bowiem łączne traktowanie ekonomii i ekologii. Rosnące wraz z rozwojem gospodarczym wykorzystanie środowiska naturalnego doprowadziło bowiem do napięć nie tylko wskutek pogłębiającej się ograniczoności zasobów naturalnych, ale również wskutek ich niszczenia i zanieczyszczania. Wobec takiej sytuacji wyzwaniem przyszłości staje się taka orientacja na rozwiązywanie kwestii ekonomicznego i technicznego rozwoju gospodarki światowej bez niszczenia jej ekologicznej bazy. Oznacza to jednak konieczność poniesienia określonych kosztów. Najbardziej syntetycznym ich wyrazem jest ograniczenie tempa wzrostu gospodarczego. Rozwiązanie problemu ekologicznego jest jednak nie tylko problemem ekonomicznym, ale również politycznym i instytucjonalnym. W wielu krajach – zwłaszcza rozwijających się – nad troskę o środowisko przedkładane jest i będzie dążenie do poprawy wszelkimi sposobami poprawy poziomu życia. Wobec daleko idącego zróżnicowania interesów społeczności światowej oraz wysokiego poziomu niepewności co do rzeczywistych skutków globalnych zagrożeń ekologicznych, nieodzownym stanie się skoordynowane rozwiązywanie tego problemu. Próby takich rozwiązań podejmowane są od kilkudziesięciu lat w skali globalnej. Zorientowane są one przede wszystkim na ograniczenie skutków degradacji ekologicznej środowiska naturalnego. ?ączy się je ze zmianami w strukturach prawno-organizacyjnych społeczeństw.

Sytuacja żywnościowa świata
Problemem nękającym świat jest kwestia niedopasowania regionalnego produkcji do jej konsumpcji. Wpływa na to cały szereg czynników – od klimatycznych, przez demograficzne po ekonomiczne. Konsekwencją tego jest fakt, iż znaczna część ludności świata głoduje. Ponieważ rozwiązanie tego problemu już dzisiaj nastręcza wiele trudności, tym bardziej trudne staje się ono do rozwiązania w przyszłości. Jeśli bowiem uwzględnić prognozy demograficzne światowa produkcja żywności powinna w ciągu najbliższych 25 lat wzrosnąć o 75-100%, jeśli ma jej starczyć dla całej ludności świata. Sprostanie temu problemowi nawet jeśli z techniczno-agronomicznego punktu widzenia jest możliwe to ograniczane będzie przez czynniki o charakterze ekonomicznym (dystrybucyjnym), infrastrukturalnym a także i politycznym. Nie sprostanie tym wyzwaniom oznacza, iż w nie tak odległej przyszłości głód w skali świata może stać się faktem nieuniknionym.

Światowe zadłużenie
Do najważniejszych globalnych problemów współczesnego świata należy problem światowego zadłużenia. Z niebywałą siłą zaczął on narastać z początkiem lat osiemdziesiątych. Składa się na niego między innymi olbrzymi wzrost zadłużenia krajów rozwijających się i państw Europy środkowej i Wschodniej, wzrost kosztów obsługi długu, załamanie dopływu kapitału do tych krajów i związany z tym transfer zasobów do krajów wierzycielskich oraz poważne ekonomiczne i społeczne następstwa tych zjawisk. Przyczyn wystąpienia kryzysu zadłużeniowego należy upatrywać w długookresowych tendencjach rozwoju gospodarki światowej. Znaczący wpływ miały zwłaszcza dysproporcje jej rozwoju, na co wpływ miały takie czynniki jak: wzrost cen ropy naftowej w latach siedemdziesiątych, zmiany terms of trade krajów dłużniczych, wahania stopy procentowej oraz osłabienie dynamiki gospodarczej krajów uprzemysłowionych. Konsekwencją trwającego od kilkunastu lat kryzysu zadłużeniowego są liczne zagrożenia. Do najważniejszych zaliczyć należy: wzrastające obciążenie krajów dłużniczych obsługą długu; skutki społeczne w krajach dłużniczych oraz osłabianie dynamiki wzrostu zadłużonych gospodarek narodowych, a także i gospodarki światowej. W tej sytuacji rozwiązanie kryzysu zadłużeniowego wiąże się z koniecznością wypracowania światowego systemu jego łagodzenia lub pokonania. Ich ideą musi stać się rozłożenie kosztów wychodzenia z kryzysu między wierzycieli i dłużników.

Postęp naukowo-techniczny
W największym stopniu rozwój światowej gospodarki zależeć będzie od postępu naukowo-technicznego. Dla współczesnego świata rozwój ekonomiczny wiąże się z postępem naukowo-technicznym. Dowodzi tego sytuacja świata zachodniego, którego dobrobyt został zbudowany w oparciu o rewolucję przemysłową, u podstaw której legł postęp naukowy, techniczni i technologiczny oraz organizacyjny. Poprzez szeroko rozumiany postęp następuje bowiem ekonomiczne umiędzynarodowienie gospodarki i objęcie coraz szerszych obszarów globu mechanizmami komperatywnymi i wielkości wytwarzania. W ślad za tym liczyć należy się z rozszerzeniem i zwiększeniem konkurencyjności oraz poszukiwaniem jeszcze bardziej innowacyjnych strategii rozwojowych. Współcześnie postęp naukowo-techniczny wpływa na rozwój gospodarczy poprzez coraz nowsze swoje formy. Wskazać trzeba wśród nich przede wszystkim: technologie informacyjne, inżynieria materiałowa, elastyczna wytwórczość (kombinacja produkcji” just – in – time”) oraz biotechnologie. Zdaniem wielu ekspertów, te technologie doprowadziły gospodarkę światowa do początku kolejnej rewolucji cywilizacyjnej. Oczekuje się, że procesy dyfuzji postępu techniczno-naukowego nie zostaną spowolnione w najbliższych dziesięcioleciach.
Konsekwencją rosnącego wpływu postępu naukowo-technicznego staje się z jednej strony poszerzanie globalnej konkurencji, z drugiej zaś, jako odpowiedź na nią poszukiwanie skutecznych forom jej przeciwstawienia się poprzez wzrost interwencjonizmu i protekcjonizmu. Oznacza to również ważne konsekwencje dla polityki gospodarczej wielu państw. Z jednej strony bowiem spada przede wszystkim skuteczność tradycyjnej polityki monetarnej i budżetowej, z drugiej strony jednocześnie następuje rozszerzanie wpływu decyzji międzynarodowych na decyzje narodowe.

Koncepcje i drogi dalszego rozwoju światowej gospodarki
Współczesna światowa gospodarka, by mogła zostać ujęta w konkretne długookresowe koncepcje rozwojowe musi uwzględniać czynniki determinujące jej procesy rozwojowe. Odwołując się do analiz głównych problemów globalnych współczesnego świata oraz koncepcji i propozycji formułowanych przez główne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej, wskazać można trzy podstawowe wizje przyszłościowego rozwoju świata.

Pierwsza wizja – to perspektywa równowagi wywodząca swoje założenia na teoriach neoklasycznych, dających priorytet sprawności mechanizmom cenowym, równoważących popyt i podaż na różnych rynkach. Zakłada się, że podmioty gospodarcze będą postępować racjonalnie w oparciu o posiadane informacje i własne oczekiwania co do przyszłości. Rozwój gospodarczy będzie ściśle powiązany z dostępnością do czynników produkcji – zasobów naturalnych, siły roboczej i kapitału oraz stanu technologii. Kluczowym czynnikiem wzrostu powinien być poziom oszczędności. Rola zaś rządu – jak super podmiotu gospodarczego winna być ograniczona do dostarczania odpowiednich dóbr i usług publicznych (związanych z obronnością, porządkiem społecznym, wymiarem sprawiedliwości, rozbudową infrastruktury itp.) oraz korekty cen w wypadku występowania negatywnych lub pozytywnych efektów zewnętrznych. Oczekuje się, że sprzyjać temu podejściu winien dalsza liberalizacja i rozwój międzynarodowego handlu i utrzymywanie płynnego kursu walut.

Drugą wizję, określić można jako perspektywa koordynacji, której podstawą założeń jest keynesizm zakładający, że zachowania na poziomie mikro mogą prowadzić do istotnej nierównowagi na poziomie makro. Istotą tego podejścia jest przekonanie, że podmioty na poziomie mikro dysponują niedoskonałą informacją, co powoduje dużą niepewność do ich dalszej przyszłości. Przewiduje się, że może to prowadzić do zmienności oczekiwań i zachowań, a w konsekwencji także do zakłóceń i krótkowzroczności w działaniach podstawowych podmiotów gospodarczych. Rolą państwa – w oparciu o realizację polityki antycyklicznej oraz współpracę z biznesem i światem pracy – winno być zaś redukowanie niepewności rozwojowych oraz sprzyjanie dostosowaniu się do nowych okoliczności i przewidywań rozwojowych. Dążenie do stabilizacji winno być także powodem do różnorodnych regulacji rządowych na rzecz wzrostu gospodarczego. Oczekuję się, że niepewność w tym względzie powinny redukować stałe kursy walutowe. Rozwojowi winna zaś sprzyjać korzystna dla wszystkich jej uczestników międzynarodowa współpraca gospodarcza, chociaż w uzasadnionych wypadkach dopuszcza się stosowanie restrykcji handlowych wobec określonych krajów.

Kolejną trzecią wizją jest perspektywa wolnego rynku, odwołująca się szerokiego nurtu szkół liberalnych. Jej założenia bazują na przekonaniu, że w niepewnym świecie, z niekompletną informacją, dominującą wpływ na rozwój gospodarczy mają rywalizujący ze sobą przedsiębiorcy o dalece zróżnicowanych poglądach na teraźniejszość i przyszłość. Wynika to z faktu, iż wola zwycięstwa i obawa przed przegraną nadają gospodarce rynkowej dynamiki rozwojowej. Oznacza o również, że człowiek musi być postrzegany jako istota energiczna, twórcza, obdarzona intuicją, pod jednym wszakże warunkiem – ze zapewni mu się możliwość zebrania owoców jego wysiłku. Kwestie te jednocześnie wiążą się z potrzebą rozwijania systemu praw własności, autonomii sfery ekonomicznej, niskich podatków i ograniczonego systemu bezpieczeństwa socjalnego. Na poziomie państwa dostrzega się przejawy nieufności do rządu, jako konsekwencji braku dostatecznie wiarygodnych informacji o funkcjonowaniu gospodarki. Formułuje się obawy, że jego działania nie będąc korygowane przez rynek w wypadku podejmowania przez niego złych decyzji, mogą uczynić przyszłość jeszcze bardziej nieprzewidzialną i paraliżującą dynamikę procesów gospodarczych. Nie zgłasza się natomiast żadnych sprzeciwów wobec handlu międzynarodowego i kursów walutowych.

Wskazane problemy charakteryzują się one globalnym zasięgiem, co oznacza, że dotyczą one większości państw bez względu na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego i panujący w nich system. Istotne dla nich jest również to, że są one wyjątkowo złożonymi i zależnymi od działania wielu czynników i wzajemnych powiązań. Rozwiązanie ich zaś jest możliwe dopiero wówczas, gdy zostaną wypracowane i zastosowane odpowiednie – złożone i dotyczące wielu sfer – przedsięwzięcia obejmujące swym zasięgiem cały świat. nie podjęcie lub zwłoka w rozwiązaniu tych problemów grozi poważnymi konsekwencjami dla ludzkości.