BOOKS

.:: Mierniki Rachunku ekonomicznego ::.

Z punktu widzenia zasad racjonalnego gospodarowania, zasadniczym kryterium oceny działalności podmiotu gospodarczego, czy też określonego przedsięwzięcia jest stopień realizacji celów społecznie obowiązujących w danym okresie czyli efektywność tych przedsięwzięć. Instrumentami wykorzystywanymi do jej pomiaru jest zaś mierniki – najczęściej występujące w postaci wskaźników (to jest liczb wyrażających stosunek równorzędnych zjawisk w różnych okresach, względnie stosunek faktycznie osiągniętego poziomu zjawiska do poziomu zjawiska bazowego) i współczynników (to jest liczb wyrażających stosunek określonego faktu do całej zbiorowości z której te fakty wynikają, Lub na tle których one zachodzą) oraz wyrażone w jednostkach naturalnych lub wartościowych.
Wskaźniki wykorzystywane w analizach ekonomicznych dzieli się ogólnie na syntetyczne i cząstkowe; naturalne i wartościowe oraz techniczno-ekonomiczne.
Syntetycznymi wskaźnikami oceny działalności gospodarczej są konstrukcje sztuczne – to jest jako matematycznie uogólnienia wskaźników uprzednio obliczonych w konkretnych warunkach. Typowymi wskaźnikami syntetycznymi są: produkcja czysta, produkcja dodana oraz wskaźniki oparte na zysku (rentowność, suma zysku, stopa zysku), oraz mierniki kosztów własnych i akumulacji.
Wskaźnikami cząstkowymi są wskaźniki odnoszące się do szczegółowo wybranych zjawisk mieszczących się w polu recepcji wskaźnika syntetycznego. Mogą one dublować informacje o zjawiskach opisywanych przez wskaźnik syntetyczny ale w innym ujęciu, lub też informacje te uzupełniać o zjawiska pozostające poza zasięgiem wskaźnika syntetycznego. Do tej grupy wskaźników zaliczamy wskaźniki: wydajności, rotacji środków obrotowych, gatunkowości, braków itp.
Wskazane rodzaje mierników mogą pełnić rolę bierną i rolę czynną. Rola bierna miernika polega, że pozwala on oceniać zjawisko a posteriori. Rola zaś czynna miernika sprowadza się do tego, że pozwala on oceniać zjawisko a priori.
Mierniki rachunku ekonomicznego w procesach gospodarowania spełniają różnorodne funkcje, spośród których za najbardziej istotne uznać należy informacyjną, regulującą oraz porównawczą. W sumie rola mierników rachunku ekonomicznego wiąże się bezpośrednio z obszarem ich działania i zmianą ich wielkości, informując przez to o zachodzących w nich zmianach czy przeobrażeniach.
Innym rodzajem mierników są mierniki naturalne i wartościowe. Mierniki naturalne przydatne są do określania tylko pewnej grupy zjawisk ekonomicznych, i to w znacznej mierze ograniczonej. Ma ono miejsce wówczas gdy możemy je odnieść do takich samych wskaźników bazowych.
Mierniki wartościowe to mierniki wyrażone w pieniądzu, czyli wartościowo wyrażonymi kosztami i efektami. Stosuje się je wówczas gdy nie ma możliwości posługiwania się wskaźnikami naturalnymi.

Pomiar efektywności działalności gospodarczej
Efektywność – jako kategoria ekonomiczna – to stosunek efektów do nakładów osiągniętych i wydatkowanych w danym działaniu. W odniesieniu do działalności produkcyjnej przyjmuje się, że jej efektywność określana jest następującymi podstawowymi elementami poniesionymi nakładami na przygotowanie środków działania uzyskiwanymi efektami w postaci nowo wytworzonych (uzyskanych) środków czasem, w którym przebiega realizacja określonego działania, a więc w którym ponoszone są nakłady i równocześnie wypracowane efekty.
Działaniem efektywnym jest dane działanie wówczas, gdy poniesione nakłady na działalność produkcyjną przynoszą w określonym czasie nadwyżkę w postaci efektów, która to nadwyżka może być włączona do dalszej działalności gospodarczej. Takiemu podejściu odpowiadają formuły efektywności.
Najczęściej stosowaną formułą efektywności jest jej określenie jako stosunku efektów do nakładów osiągniętych i wydatkowanych w danych działaniach. Przyjmuje ona wówczas postać:

EFEKT (SKUTECZNOŚĆ)
EFEKTYWNOŚĆ = ????????????
NAKŁAD (KOSZT)

Niekiedy stosuje się inną formułę efektywności, przedstawiając ją jako różnicę pomiędzy efektem brutto a wydatkowanymi nakładami pracy.

Efektywność = Efekt Brutto – Wydatkowane Nakłady Pracy (Efekt Netto)

Do pomiaru efektywności działań gospodarczych wykorzystuje się najczęściej wskaźniki techniczno-ekonomiczne, mające dużo cech wspólnych z wskaźnikami cząstkowymi, naturalnymi oraz wartościującymi.

W praktyce gospodarczej podmioty gospodarcze niejednokrotnie znajdują się w sytuacji, która rodzi potrzebę podjęcia decyzji i w odpowiedni sposób zadziałania. Pomocnym w tym względzie staje się odwołanie do trzech wiążących się ze sobą problemów, a mianowicie racjonalności oczekiwań, racjonalności postępowania – w tym ekonomizacji działań oraz rachunku ekonomicznego, lokalizując je jednocześnie w obszarze mikroekonomii. Punktem wyjścia do wyjaśnienie istoty tych problemów jest wcześniejszego określenia pojęcia samej racjonalności. Rozumie się, przez nie postępowanie oparte na zasadach poprawnego myślenia i skutecznego działania.
Mając to na uwadze racjonalność oczekiwań odnosi się w wymiarze mikroekonomicznym do zachowania podmiotów jakimi są ludzie (konsumenci jako reprezentanci gospodarstw domowe oraz robotnicy i przedsiębiorcy jako reprezentanci przedsiębiorstw), zakładające, że ludzie będą się zachowywać racjonalnie, a więc, że potrafią oni uszeregować stojące przed nimi możliwości w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanych i postępować w realnych warunkach gospodarowania według tych priorytetów. Uświadomienie faktu częściowej zależności polityki gospodarczej państwa od stopnia, w jakim ludzie prawidłowo antycypują jej skutki i działają zgodnie z własnymi przewidywaniami jest ważnym wkładem teorii racjonalnych oczekiwań .

Z racjonalnością oczekiwań ściśle wiąże się problem racjonalności postępowania. Jest on odzewem na ograniczoność zasobów napotykających na nieograniczoność potrzeb ludzkich. W odniesieniu do rzeczywistości gospodarczej tym działaniem jest racjonalne gospodarowanie, przez które rozumie się dokonywanie najbardziej korzystnych wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno-gospodarczych oraz środków i metod ich realizacji. Sprowadza się ono do: stwierdzenia jakie rozwiązania mogą być brane pod uwagę; porównania ich ze sobą w oparciu o określone kryteria oraz wybraniu rozwiązania najbardziej korzystnego (optymalnego). Postępowanie to podporządkowane jest ogólnej zasadzie postępowania w warunkach kwantyfikacji celu i środków działania nazywanej zasadą racjonalnego gospodarowania i ujmowanej dwojako. Maksymalny stopień realizacji celu osiąga się postępując: tak, aby przy danym nakładzie środków uzyskać maksymalny stopień realizacji celu – i wówczas taki wariant postępowania nazywa się zasadą największego efektu lub zasadą największej wydajności; albo tak, aby przy danym (z góry określonym) stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków i wówczas taki wariant postępowania nazywa się zasadą oszczędności środków, jak również zasadą najmniejszego kosztu lub zasadą najmniejszego wysiłku.

Ważną stroną racjonalności działań jest jej ekonomizacja, to jest osiągnięcie zamierzonego celu w sposób jak najbardziej ekonomiczny. Postępowanie takie nazywa się ekonomizacją działań i sprowadza się ona do respektowania oszczędności i wydajności (produktywności) w wykorzystaniu przestrzeni (miejsca), czasu, materii (materiałów, narzędzi, ogółu rzeczy, itp.) oraz energii (siły) którymi się rozporządza. Rozwiązywanie problemów stanowiących jej istotę kierunkuje w tym względzie szereg zasad (nazywanych często zasadami prakseologicznymi), a mianowicie: minimalizacji interwencji, antycypacji, potencjalizacji i automatyzacji. W praktyce gospodarczej znaczący wpływ na przebieg procesów gospodarczych i ocenienie czy są one racjonalne, czy też nie ma rachunek ekonomiczny, który z jednej strony musi być kojarzony ze sformalizowanymi procedurami i metodami kalkulacji, z drugiej zaś jednocześnie być podporządkowany ekonomicznym a nie innym kryteriom podejmowania decyzji gospodarczych i który dąży do wskazania podstaw wyboru ekonomicznie najlepszych wariantów tych decyzji. W praktyce w pełnym zakresie odwołanie się do niego jest możliwe tylko w określonych warunkach, a mianowicie: efekty działalności gospodarczej i nakłady ponoszone w związku z nią muszą być mierzalne i muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary oraz trzeba dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru