BOOKS

.:: Tendencje Rozwojowe Gospodarki Światowej ::.

Wobec zmian obrazu świata ukształtowanego po II wojnie światowej i obowiązującego do końca lat osiemdziesiątych, a wyrażającego się zanikiem podziału na Wschód – Zachód (socjalizm – kapitalizm) oraz modyfikacją podziału na Północ – Południe (bogaci – biedni), z początkiem lat dziewięćdziesiątych rodzić zaczął się nowy, wielobiegunowy układ świata o wyraźnie zróżnicowanych potencjałach. Wobec kształtowania się nowego układu sił we współczesnym świecie, koniecznym staje się dokonanie innego ich podziału, odmiennego od powszechnie stosowanego przez różne organizacje międzynarodowe . Dla potrzeb podjętych rozważań, trafnym podziałem – przy odwołaniu się do kryteriów ekonomiczno-cywilizacyjnych i geograficznych – jest wyróżnienie czterech grup regionów świata:
pierwszej – wiodącej w rozwoju gospodarczym;
drugiej – przebudowującej swoją gospodarkę;
trzeciej – niestabilnego rozwoju; oraz
czwartej – zacofania gospodarczego .

Podział gospodarek współczesnego świata według kryteriów ekonomiczno-politycznych, geograficznych i cywilizacyjnych
Podział ten nie pokrywa się wprost z podziałem na regiony gospodarki rynkowej i planowej. Zakłada on konieczność uwzględnienia symbiozy rozwojowej państw o zróżnicowanych potencjałach ekonomicznych, akcentując przy tym nie tyle wykreślanie jednoznacznych linii demarkacyjnych pomiędzy nimi – ile wskazywanie obszarów stycznych, które jawią się między innymi jako szansę włączenia w bardziej cywilizowany nurt rozwoju gospodarczego. Uznając za wiodące w rozwoju gospodarczym te regiony świata, które osiągnęły wysoki poziom rozwoju gospodarczego lub w dążeniu do niego charakteryzują się dynamizmem rozwojowym, zaliczyć trzeba do nich geograficznie określając cztery regiony, a mianowicie : Amerykę Północną, Europę Zachodnią, Azję Południowo-Wschodnią oraz Australię. Przy czym jeśli w odniesieniu do pierwszych trzech regionów dostrzega się wyraźnie zinstytucjonalizowane lub realnie istniejące więzy integracyjne, to ostatni ujawnia raczej charakter enklawy rozwojowej.

Dla Polski znaczenie mają przede wszystkim regiony północnoamerykański, zachodnioeuropejski i południowowschodnio-azjatycki, ze względu na skalę kontaktów międzynarodowych oraz możliwości wykorzystania pewnych wzorców rozwojowych. Są to jednak, co trzeba wyraźnie rozróżnić wiodące w rozwoju gospodarczym państwa nie będące – za wyjątkiem Zachodniej Europy, poprzez Niemcy – bezpośrednim sąsiadem Polski. Region północnoamerykański związany jest z tzw. Północnoamerykańską Strefą Wolnego Handlu (NAFTA) – funkcjonującą od stycznia 1994 r., na mocy układu z grudnia 1992 r. – i obejmującą dwa kraje wysoko rozwinięte (USA i Kanadę) oraz jeden kraj rozwijający się (Meksyk), w której powstaniu upatruje się zaczynu rozwoju nowej ery współpracy regionalnej oraz wzrostu gospodarczego, a zwłaszcza rozszerzenia handlu, zwiększenia inwestycji i miejsc pracy oraz poprawy poziomu życia. Region zachodnioeuropejski, utożsamiany jest z Europejskim Obszarem Gospodarczym (EOG), obejmującym terytorium państw Unii Europejskiej (UE) czyli dawnego EWG oraz części państw Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) tj. z wyłączeniem Szwajcarii. Jego funkcjonowanie w praktyce datuje się z początkiem 1994r. chociaż układ o jego utworzeniu podpisano w końcu 1992 roku. Bazuje on na koncepcji (powstałej już z 1984 r.) – ekonomicznego uczestnictwa państw EFTA w jednolitym zintegrowanym rynku EWG na zasadzie strukturalnego partnerstwa. Obejmuje on wolny handel artykułami przemysłowymi i usługami, wolność przepływu osób i kapitału, jednakowe warunki konkurencji, współpracę w zakresie badań naukowych, środowiska i polityki społecznej.

Z kolei region Azji Południowo-Wschodniej obejmuje terytorium Japonii oraz tzw. “azjatyckich tygrysów” czyli dynamicznie rozwijających się gospodarek azjatyckich (Płd. Korea, Tajwan, Hongkong, Tajlandia, Singapur, Malezja, Indonezja i Filipiny). Wiodącym państwem tego regionu jest Japonia, szukająca ratunku przed recesją i konkurencją amerykańsko-europejską w Azji. W związku z tym budzą się w tym regionie koncepcje utworzenia strefy wolnego handlu na wzór EOG i NAFTA. Oczekuje się, iż z początkiem przyszłego wieku do grona “tygrysów” dołączą Chiny. Natomiast Australia, jedno z 26 państw OECD, stanowi region postępu cywilizacyjnego sprawiający wrażenie enklawy rozwojowej. W istocie jednak, obok wewnętrznych czynników rozwojowych sprawczą rolę wysokiego poziomu rozwoju odgrywają zewnętrzne kontakty z tzw. światem anglojęzycznym. Państwo to dalsze szanse swego rozwoju widzi w stworzeniu strefy wolnego handlu z krajami Azji Południowo-Wschodniej i Chinami. Drugą grupę regionów świata, określoną jako regiony przebudowy gospodarczej, tworzą obszary położone w Europie środkowo-Wschodniej i Północnej oraz w Azji Centralnej i Północnej. Na kontynencie europejskim obejmują one przede wszystkim kraje Europy środkowej – w tym kraje Grupy Wyszehradzkiej, kraje nadbałtyckie b. ZSRR, europejską i azjatycką część Wspólnoty Niepodległych państw – przede wszystkim zaś Rosję. Kraje we wskazanych regionach, znajdują się w toku procesów transformacji gospodarek z planowych na rynkowe. Przy czym w większości charakteryzuje je głęboki kryzys, a tylko w odniesieniu do niewielu spośród nich zauważalne są symptomy ożywienia gospodarczego.

Spośród państw Europy środkowej, odwołując się do kryterium integracji regionalnej, wyróżnić trzeba państwa Grupy Wyszehradzkiej (Czechy, Polska, Słowacja i Węgry) które zawarły w końcu 1992 r. środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA). Przewiduje ono utworzenie w perspektywie ośmiu lat strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Wyróżnione regiony świata, to jest wiodących w rozwoju gospodarczym państw świata oraz państw przebudowujących swoją gospodarkę, ściśle wiążą się z naszym krajem. Jeśli w pierwszym regionie dostrzegać będzie się przede wszystkim siły postępu cywilizacyjnego i traktować państwa tego regionu jako “dalszych sąsiadów”, to drugi region stanowią państwa które można określić jako “bezpośrednich sąsiadów” naszego kraju. Taki status mają również Niemcy należące do wiodących państw świata. Uznając za pole bezpieczeństwa Polski, przede wszystkim Europę środkowo-Wschodnią, to jest obszar rozciągający się od Bałtyku po Adriatyk i Morze Czarne, a także jako jej “otulinę” Niemcy, Rosję i w pewnym sensie także Skandynawię., celowym podejściem staje się podjęcie ogólnej charakterystyki państw stanowiących najbliższe zewnętrzne otoczenie naszego kraju. Państwami tymi są : Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Czechy i Niemcy. Do tej grupy państw zaliczyć trzeba także Węgry – z tytułu związków stowarzyszeniowych i integracyjnych w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Ogólnie określając państwa te charakteryzują się ogromnym zróżnicowaniem obszaru, potencjału ludnościowego i gospodarczego. Tak ogromne zróżnicowanie ma swoją głębię historyczną. Można więc bez trudu wyodrębnić specyfikę tych państw. Jest to również obszar oddziaływania dwóch mocarstw: Niemiec (ekonomicznego) i Rosji (militarnego).

Biorąc pod uwagę podstawowe kryteria geograficzne (powierzchnia, ludność) zauważalne jest znaczne zróżnicowanie ważności i rangi poszczególnych krajów sąsiadów Polski. I tak Rosję i Niemcy określić trzeba jako mocarstwa europejskie, a Rosję nawet jako światowe, o przeważających nad innymi krajami regionu potencjałach ludzkich. Spośród pozostałych państw, jedynie Ukraina może pretendować do roli mocarstwa europejskiego. Wracając zaś do dalszego podziału nowego układu sił we współczesnym świecie, wskazać trzeba że na współczesnej gospodarczej mapie świata wyraźnie dają się wyróżnić także regiony państw, które osiągnęły średni poziom rozwoju gospodarczego i nie wykazują tendencji do jego większego zdynamizowania. Przyczyn tego stanu doszukiwać można się w niestabilności politycznej bądź gospodarczej regionu. Określając je jako regiony niestabilnego rozwoju umiejscowić je trzeba na obszarze najlepiej prosperujących państw Ameryki Południowej (Brazylia, Argentyna, Wenezuela, Chile), tzn. środkowego i Bliskiego Wschodu (Irak, Iran, Syria, Izrael, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Egipt), oraz Afryki Południowej. Rozległy terytorialnie region świata stanowią obszary krajów zacofanych gospodarczo. Charakteryzują się one przy tym znacznym zróżnicowaniem tego rozwoju. W tym obszarze umiejscowić trzeba przede wszystkim większość krajów afrykańskich oraz nie zaliczonych do wcześniej wyróżnionych regionów państw Ameryki łacińskiej, Azji i Oceanii. Z grona tych państw trzeba wyróżnić Chiny i Indie. Charakteryzuje je daleko idące zróżnicowanie wewnętrznego rozwoju. Mimo wysokiego tempa rozwoju w Chinach i ustabilizowanego w Indiach, oraz znaczących osiągnięć gospodarczych w niektórych sferach, lecz przy ogólnie niskim poziomie stopy życiowej, państwa te traktować należy jako zacofane. Państwa te, a zwłaszcza Chiny uznawane są dzisiaj za te które w krótkim czasie dołączyć mogą do głównego nurtu rozwoju gospodarczego. Zarysowana alokacja poszczególnych regionów świata oraz charakterystyka ich podstawowych czynników rozwojowych wskazuje na istnienie zasadniczych różnic pomiędzy nimi. W pierwszym rzędzie widoczna jest siła regionów wiodących w rozwoju gospodarczym a zwłaszcza EOG, NAFTA oraz Azji Południowo-Wschodniej. Mimo, że rozciągają się na obszarze stanowiącym zaledwie 21,3% ogólnej powierzchni świata, skupiają 23,1% ogółu ludności to wytwarzają prawie 74% globalnego PKB, dysponują zasobami pieniężnymi sięgającymi 4 bilionów USD i opanowały ponad 80% światowej wymiany towarów. Ponad to tworzą one ogromne rynki wewnętrzne zwiększające znacząco obroty wewnątrz nich. Charakteryzuje te regiony obecnie otwarcie na wolny handel, w którym to upatruje się jednego ze sposobów przyspieszenia wzrostu gospodarczego.

Zdecydowanie mniejszą siłą charakteryzują się pozostałe regiony świata. W najgorszej sytuacji znajdują się państwa zacofane. Wyrównany jest zaś jej poziom w odniesieniu do krajów przebudowujących swoje gospodarki oraz w krajach tzw. niestabilnego rozwoju. Wspólną cechą wszystkich trzech regionów jest nieprzewidywalność sytuacji rozwojowych. Zarysowany obraz współczesnego świata wskazuje na pogłębienie się tendencji integracyjnych. Ukształtowane w jej wyniku bloki gospodarcze – mimo odrębności kształtowania i funkcjonowania – wywierają decydujący wpływ na światowy rozwój gospodarki. Dla państw przebudowujących swoje gospodarki, szansa ich dalszego rozwoju jest wejście do tych bloków, bowiem zapewniają one otwarcie na rynki światowe. Dla Polski zaś, obok tego, ważną sprawą jest trafne umiejscowienie w zasadniczym nurcie postępu cywilizacyjnego, co wiąże się ściśle z wyborem odpowiedniej strategii rozwojowej. Końcowe lata XX wieku – według prognoz wielu światowych instytutów gospodarczych i światowych instytucji gospodarczych -mogą okazać się okresem decydującym o rozwoju gospodarczym w perspektywie wielu dziesięcioleci. Perspektywa ta jest realną zarówno dla całych regionów świata, jak i dla poszczególnych państw. Wpływ na takie prognozy ma kilka czynników, przede wszystkim zaś aktualna koniunktura gospodarcza i perspektywy jej kształtowania się, integracja regionalna sprowadzająca się do tworzenia nowych a zarazem silnych bloków gospodarczych (EOG, NAFTA) oraz nowe reguły liberalizacji światowego handlu i ich instytucjonalizacja (SOH).Taki zarys prognozy i jej przesłanki z jednej strony rodzą zagrożenia, z drugiej zaś szanse. Nie podjęcie działań dynamizujących wzrost gospodarczy i zacieśniających więzy współpracy gospodarczej może doprowadzić wiele państw na margines światowych stosunków ekonomicznych. Dla Polski i innych krajów Europy środkowo-Wschodniej oznacza to, iż jeśli do 2000 r. nie staną się członkami EOG, to mimo geograficznej przynależności do niego mogą stracić okazję dołączenia do jednego z zasadniczych nurtów cywilizacji światowej.

Prezentowane przez światowe instytucje gospodarcze i finansowe oraz przez instytuty naukowe, prognozy rozwoju gospodarki światowej formułują zgodne ze sobą przewidywania, iż gospodarka światowa stoi przed szansa na wejście w lata wyraźnego ożywienia gospodarczego. Przewiduje się, że będzie ono większe w grupie państw rozwijających się bo 5,8%, a niższe w krajach rozwiniętych bo rzędu średnio 2,6% . Prognoza ta obarczona jest jednak pewnym ryzykiem nie przyczynienia się do poprawy w sferze zatrudnienia, a więc w praktyce niedostatecznym rozwiązywaniem najważniejszego problemu współczesnego świata, to jest bezrobocia. Oznacza to, iż przy oczekiwanych tendencjach wzrostowych istnieją także zagrożenia, które muszą być usunięte jeśli kraje te maja wejść na drogę długofalowego wzrostu, przy niskiej inflacji oraz wysokim poziomie zatrudnienia i nakładów inwestycyjnych. Dla EOG formułuje się prognozy wskazujące na wystąpienie umiarkowanego ożywienia, z czasem dopiero mogącego zdynamizować się. Będzie ono przy tym zróżnicowane w poszczególnych jego częściach. Przewiduje się, że krajem nadającym rytm ożywienia i wyprowadzającym Europę z recesji stanie się Wielka Brytania, która pociągnie za sobą przede wszystkim mniejsze kraje regionu. Państwem zaś, które będzie miało największe trudności z przezwyciężeniem recesji będą Niemcy. Na rozwoju państw EOG ciążyć będą ujawniające się sprzeczności interesów integrujących się jego obu części, to jest UE i EFTA. Przy istnieniu zgodności co do: sposobów przyspieszenia wzrostu gospodarczego (zwłaszcza poprzez ulgi podatkowe dla średnich przedsiębiorstw, zatrudnienia i uelastycznienia rynku pracy, otwarcia granic dla konkurencji, czy też prywatyzacji – wystąpiły wyraźne różnice w kwestii planów transeuropejskich sieci energetycznych, komunikacyjnych, drogowych i informacyjnych. Rozwiązywanie spornych problemów ciążyć będzie zapewnie na efektywność procesów integracyjnych.

Wyraźnej poprawy koniunktury oczekuje się także w obszarze NAFTA, zwłaszcza za przyczyną nasilenia ekspansji przez gospodarkę USA. Liczy się na zmniejszenie bezrobocia i na niewielkie zmniejszenie inflacji, przy ograniczeniu deficytu budżetowego i obniżeniu deficytu handlowego. Przewiduje się, że najszybszy wzrost w końcu XX wieku osiągnie region południowo-wschodniej Azji, przede wszystkim za sprawą azjatyckich “tygrysów”. Wobec prognozowanego wzrostu w latach końca XX wieku – rzędu 2-3% w Japonii, w krajach DGA szacuje się go na około 6,5% średniorocznie. W rozwoju przodować będzie Korea Płd., Tajlandia i Tajwan. źródłem wzrostu gospodarczego tego regionu pozostawać będzie popyt lokalny oraz rosnący popyt importowy Chin. Oznacza to jednak także możliwość wystąpienia zagrożeń w postaci niepewności rozwoju w Chinach, zwłaszcza w przypadku ograniczenia popytu importowego przez ten kraj. W większości liczących się prognoz światowych instytucji gospodarczych wskazuje się, iż największym wyzwaniem ekonomicznym Zachodu już w najbliższej przyszłości będzie rozwój Azji Wschodniej. W obecnym układzie gospodarczym świata ujawniać zaczęły się bowiem pierwiastki możliwości przesunięcia światowego przewodnictwa sprawowanego przez Europę i Stany Zjednoczone na Daleki Wschód. Oznacza to jednocześnie konieczność odnowy przez kraje wiodące w rozwoju gospodarczym – instytucjonalnych wymagań stawianych przed gospodarką światową. Muszą one, a wraz z nimi światowe instytucje ekonomiczne, dostosować się do potrzeb współczesności. Ta zaś ujawnia liczne pola niedorozwoju gospodarczego, ubóstwa, nędzy i głodu, które wymagają radykalnych rozwiązań. Utrzymywanie się takiej sytuacji grozi wybuchem niepokojów społecznych o wymiarze globalnym. Koncentrując zaś uwagę na perspektywach rozwoju gospodarczego bezpośrednich sąsiadów Polski zauważyć trzeba ich daleko idącą rozbieżność. Z jednej strony mieć będziemy bowiem do czynienia na zachodzie z gospodarczym mocarstwem światowym tj. z Niemcami, z drugiej strony zaś na wschodzie z grupą państw byłego ZSRR (Rosja, Litwa, Białoruś i Ukraina) stojących ciągle przed pokonaniem recesji oraz na południu z grupą państw w których ujawniły się już pozytywne tendencje rozwojowe i które – podobnie jak Polska – liczą na wejście w strukturę Unii Europejskiej (Czechy, Słowacja i Węgry).

Oczekuje się że wschodni sąsiedzi naszego kraju uporają się z depresją w perspektywie dziesięciu – piętnastu lat, to jest w drugiej połowie pierwszej dekady przyszłego wieku. Przywrócenie wzrostu gospodarczego w tych krajach przesuwane jest na lata późniejsze przede wszystkim ze względu na niekorzystne uwarunkowania polityczne i społeczne oraz powolną liberalizację gospodarki. W ciągu najbliższych lat należy liczyć się z dalszym pogłębianiem depresji gospodarczej. Jej dno przewiduje się osiągnąć w połowie lat dziewięćdziesiątych, a poziom sprzed załamania dopiero w końcu pierwszej dekady XXI wieku. Państwem mającym warunki do najszybszego pokonania trudności rozwojowych wydaje się być Rosja znajdująca się obecnie w najtrudniejszej fazie transformacji. Zależeć to będzie jednak w znacznej części od skali pomocy gospodarczej ze strony Zachodu. Kolejnym państwem którego podstawy gospodarcze – mimo pogrążenia w głębokim kryzysie gospodarczym i politycznym o trudnych do przewidzenia skutkach dla bezpieczeństwa europejskiego i światowego – pozwalają oczekiwać zdynamizowania rozwoju gospodarczego jest Ukraina. Państwo to ma szansę już w najbliższej przyszłości pretendować do roli mocarstwa europejskiego i podejmować próby przejęcia inicjatywy gospodarczej na obszarze pomiędzy Rosją a Niemcami. Najtrudniejszą sytuację w najbliższej przyszłości spośród tej grupy krajów mieć będzie Białoruś – która wespół z Ukrainą według prognoz organizacji międzynarodowych należeć będzie w końcowych latach XX wieku do krajów o największym spadku rozwoju gospodarczego – i Litwa, które to pozostają w dużym uzależnieniu gospodarczym od Rosji. Inna sytuacja charakteryzować będzie natomiast południowych sąsiadów Polski, to jest Słowację, Czechy i Węgry. Kraje te należące podobnie jak Polska do tzw. Grupy Wyszehradzkiej zdają się mieć dno depresji gospodarczej poza sobą i weszły w fazę przekształceń z ustalonymi mechanizmami gospodarczymi. W sumie Grupa Wyszehradzka spośród krajów Europy Srodkowo-Wschodniej po najłagodniejszym przebiegu depresji gospodarczej, bowiem dno osiągnięto w 1992r przy 19% spadku PKB, najwcześniej bo prawdopodobnie już we 1997r. wydostanie się z depresji. Oczekuje się, że tym zamiarom sprzyjać będzie postępujące urzeczywistnianie idei środkowoeuropejskiej strefy wolnego handlu (CEFTA) artykułami przemysłowymi i zliberalizowanie obrotów towarami rolnymi. Po stronie oczekiwanych pozytywów wskazać trzeba jeszcze na zapowiedzi ekspansji sektora usług, wzrostu eksportu szybciej niż importu oraz ujawnienia się tendencji do inwestowania w maszyny i technologie. Zdecydowanie większą będzie jednak lista utrzymywania się w przyszłości negatywów rozwojowych, takich jak inflacja (na poziomie dwucyfrowym), bezrobocie, deficyt bilansu płatniczego, niedostateczny do potrzeb poziom akumulacji.

Prognozy rozwoju gospodarczego wskazują, iż najkorzystniejsze warunki w najbliższej przyszłości będą miały Czechy. Wpływ na ten stan rzeczy ma tendencja do utrzymywania się niewielkiego deficytu budżetowego, rosnące sygnały ożywienia gospodarczego. Najtrudniejszą będzie sytuacja w Słowacji, bowiem jeśli na Węgrzech i w Czechach poszerzają się oznaki ożywienia, to w tym kraju dopiero ono wystąpiło i ma duże szanse utrwalenia się. Za dobre w najbliższej przyszłości uznać należy również prognozy rozwojowe gospodarki węgierskiej. Oczekuje się wzrostu gospodarczego na poziomie średniorocznym rzędu prawie 6%, przy wyrównanym wzroście eksportu i importu oraz zbliżonej do stanu obecnego stopie bezrobocia. Przedstawione prognozy wskazują, iż pomiędzy krajami bezpośredniego otoczenia zewnętrznego Polski narastać będzie zróżnicowanie koniunktury gospodarczej. Skutkiem tego będzie zajęcie przez każdy z tych krajów innego miejsca wśród społeczności europejskiej i inne możliwości wywierania wpływu na różnorodne procesy zachodzące w otaczającym świecie. Odzwierciedleniem tego będzie między innymi miejsce na liście rankingowej konkurencyjności na rynkach międzynarodowych, przez którą rozumie się połączenie zasobów danego kraju odziedziczonych (np. bogactwa mineralne) lub zbudowanych – infrastruktura, procesy wytwarzania, które razem tworzą efekty gospodarcze konkurujące na rynkach międzynarodowych. Oczekuje się, iż Polska i kraje bezpośredniego otoczenia naszego państwa nie tylko że zaistnieją w takim rankingu, ale będą sukcesywnie poprawiać swoje pozycje. Procesy rozwojowe krajów bezpośredniego otoczenia zewnętrznego Polski będą ściśle związane z kształtowaniem się światowej koniunktury gospodarczej. Odwołując się do podstawowych wskaźników makroekonomicznych zauważyć trzeba, iż w prognozach MFW na końcowe lata XX wieku oczekuje się stabilizacji lub niewielkiego wzrostu deficytu bilansu obrotów bieżących w przypadku krajów uprzemysłowionych i słabiej rozwiniętych oraz zwiększenie go w krajach Europy środkowo-Wschodniej. Przyczyn zwiększenia się ujemnego salda obrotów bieżących upatrywać trzeba przede wszystkim w niedostatecznym napływie kapitału obcego, wolnego wzrostu rynków eksportowych i znacznej presji popytu importowego oraz ograniczonych rezerw dewizowych. Generalnie oceniając przyszłościowe warunki rozwojowe, za ograniczające rozwój w najbliższych latach uznać należy utrzymywanie się zadłużenia zewnętrznego wielu krajów świata, zwłaszcza krajów rozwijających się oraz krajów przebudowujących swoją gospodarkę. Prognozuje się jego powiększenie, co z kolei – jeśli nie dojdzie do porozumień restrukturyzacyjnych z możliwością redukcji zadłużenia – dla wielu państw oznaczać będzie znaczne zwiększenie obciążeń związanych z jego obsługą. Osiągnięcie celów i zadań nakreślonych w prognozach rozwoju wiodących regionów świata zależne jest od wprowadzenia szeregu reform strukturalnych. Wg. analityków ekonomicznych z kręgów OECD i UE konieczne jest zwłaszcza:

1) Nadanie międzynarodowemu handlowi większego tempa liberalizacji i większej przejrzystości. Nie wolno bowiem dopuścić do erozji otwartego handlu światowego na rzecz administrowania nim.

2) Dalsze rozszerzenie rozwiązań polityki rolnej zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej.

3) Zreformowanie rynku pracy, tak aby zmniejszyć wskaźnik bezrobocia, które ma przede wszystkim charakter strukturalny. Zmiany w tym obszarze należy dokonać w oparciu o politykę makroekonomiczną.

4) Wystawienie na działanie konkurencji chronione dotychczas sektory gospodarki. Modernizacji tych sektorów oraz wzrostowi wydajności ich funkcjonowania winno sprzyjać urynkowienie sektora publicznego, prywatyzacja i decentralizacja.

5) Wprowadzenie istotnych zmian w dziedzinie ochrony zdrowia i opieki społecznej, pod kątem ograniczenia przyrostu wydatków budżetowych.

6) Zdynamizowanie działań na rzecz ochrony środowiska.

Tym reformatorskim zamierzeniom sprzyjać mają – czego się oczekuje, trzy filary i czynniki regulacji światowej gospodarki, a mianowicie: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank światowy oraz światowa Organizacja Handlu . Zwłaszcza duże nadzieje wiąże się z planowanym wejściem w życie układów handlowych zawartych w ramach Rundy Urugwajskiej, dzięki czemu powinna zwiększyć się zdolność gospodarki światowej do szybszego wzrostu. Oczekuje się przede wszystkim wzmocnienia wzajemnych zależności między handlem międzynarodowym, a produkcją, a w ich następstwie postępu integracyjnego o charakterze regionalnym. Przedstawione prognozy rozwoju wiodących regionów i państw świata, upoważniają do spostrzeżenia, iż końcowe lata XX wieku, to okres: szans wyjścia z recesji i utrwalenia ożywienia przede wszystkim przez państwa gospodarczo wysoko rozwinięte; możliwość przełamania kryzysu gospodarczego w części państw dokonywujących przebudowy swoich gospodarek; oraz możliwości odrobienia dystansu cywilizacyjnego przez większość krajów rozwijających się. Kilka najbliższych lat powinno być pomyślnych dla utrwalania ożywienia ekonomicznego które zdaniem wielu ekspertów może okazać się najsilniejsze w skali całych dziesięcioleci. Oznacza to jednocześnie, że podstawowym problemem bezpośredniego otoczenia zewnętrznego Polski podobnie jak i naszego kraju – będzie wypracowanie polityki ekonomicznej stymulującą wzrost gospodarczy, z jednoczesnym ograniczeniem poziomu inflacji i zmniejszeniem kosztów społecznych dokonywanych przemian. Najważniejszym problemem dla procesu reformowania gospodarek będzie jego kontynuacja w wymiarze strukturalnym dążąca do zwiększania roli mechanizmów rynkowych w funkcjonowaniu gospodarki, tak aby stała się ona bardziej elastyczna i odporna na działanie czynników zewnętrznych.

1 Por. Rocznik Statystyczny 1993, GUS, W-wa 1993, s.480 ; Nie spełnia tych oczekiwań również podział państw świata wg. wielkości PKB per capita dokonany przez Bank światowy. Klasyfikuje on 132 państwa na trzy grupy o różnym stopniu zamożności. W grupie najbiedniejszej o PKB per capito do 675 USD znalazły się 42 państw, głównie afrykańskie i azjatyckie (najniższy PKB per capito : Mozambik 60 USD). Druga grupa to 67 państw średniaków o PKB per capita od 676 USD, wśród nich Polska (1910 USD PKB per capita). Trzecia grupa to 23 państwa o wysokim PKB per capita, wśród których najwyższy poziom uzyskała Szwajcaria z 36080 USD PKB per capita./ Por. Informacje, w: “Rzeczpospolita” 1994 nr 141 /

Gospodarka światowa to globalny system elementów uczestniczących w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych (gospodarczych). Ten superorganizm gospodarczy tworzy zbiór uczestników (podmiotów gospodarczych) oddziaływujących na siebie za pomocą powiązań rzeczowych i regulacyjnych, z rozmaitą siłą i w różnych kierunkach, w oparciu o pewien zbiór zasad określających zachowania uczestników we wzajemnych stosunkach i odzwierciedlających ład ekonomiczny kraju.
Mając to na uwadze, podmiotem gospodarki światowej jest taki jej element który ma zdolność kształtowania i określania warunków międzynarodowej współpracy gospodarczej. W takim rozumieniu za podmioty gospodarki światowej uznać trzeba: gospodarstwo krajowe; ugrupowania regionalne; korporacje międzynarodowe i międzynarodowe organizacje gospodarcze. Ich cechą charakterystyczną, a przez to także współczesnej gospodarki światowej jest ich duża zmienność, której towarzyszy zmiana relacji między nimi oraz zmiana powiązań łączących je. Ujawnią one szereg tendencji, których istotą jest wysuwanie na plan pierwszy problemów globalnych współczesnego świata, rozumianych jako zagadnienia i zadania jakie ma do rozwiązania światowa społeczność. Pojawienie się ich należy wiązać z procesami rozwoju gospodarczego i ogólnego postępu cywilizacyjnego – a w tym przede wszystkim postępu naukowo-technicznego, wzrostu liczby ludności, rozszerzenia międzynarodowych stosunków ekonomicznych ich konsekwencji (zarówno pozytywnych jak i negatywnych). Jako problemy globalne najczęściej wskazuje się: sytuację demograficzną, stan zasobów naturalnych, zagrożenia środowiska przyrodniczego, sytuację żywnościową świata, kwestie światowego zadłużenia, tempo i kierunki rozwoju postępu naukowo-technicznego oraz drogi dalszego rozwoju gospodarczego. Problemy te charakteryzują się globalnym zasięgiem, co oznacza. Dotyczą one większości państw bez względu na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego i panujący w nich system. Są one wyjątkowo złożonymi i zależnymi od działania wielu czynników i wzajemnych powiązań. Stąd też, ich rozwiązanie jest możliwe dopiero wówczas, gdy zostaną wypracowane i zastosowane odpowiednie przedsięwzięcia obejmujące swym zasięgiem cały świat. Nie podjęcie lub zwłoka w rozwiązaniu tych problemów grozi poważnymi konsekwencjami dla ludzkości. Charakterystycznym dla współczesnej gospodarki światowej są zmiany jakie zaszły w jej obrazie ukształtowanym po II wojnie światowej i w praktyce niezmiennym do końca lat osiemdziesiątych. Wyrażają się one zanikiem podziału na Wschód – Zachód (socjalizm – kapitalizm) oraz modyfikacją podziału na Północ – Południe (bogaci – biedni), na rzecz zarysowanego z początkiem lat dziewięćdziesiątych nowego, wielobiegunowego układ świata o wyraźnie zróżnicowanych potencjałach. Wobec kształtowania się nowego układu sił we współczesnym świecie, obok dotychczas podejmowanych podziałów możliwym jest również dokonanie innych. Przy odwołaniu się do kryteriów ekonomiczno-cywilizacyjnych i geograficznych – celowym wydaje się wyróżnienie czterech grup regionów świata: pierwszej – wiodącej w rozwoju gospodarczym; drugiej – przebudowującej swoją gospodarkę trzeciej – niestabilnego rozwoju oraz czwartej – zacofania gospodarczego .