Ekonomia w pewnej fazie swego rozwoju wkraczając w sferę ważnych problemów społeczno-gospodarczych, objaśniając w wyrafinowany sposób rzeczywistość gospodarczą, stała się także użyteczną dla praktyki różnych podmiotów gospodarczych od skali mikro po skalę makro. Użyteczność ta ujawniła się przede wszystkim w istocie i formule polityki gospodarczej nazywanej także polityką ekonomiczną.
Pojęcie to jest pochodnym terminu polityka (z j. greckiego “politike”) oznaczającego sztukę rządzenia państwem. Współcześnie bywa on rozumiany różnie. W węższym znaczeniu oznacza całokształt działalności państwowej w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz jego stosunków z zagranicą. W szerszym znaczeniu obejmuje on wszelką działalność zmierzającą do wpływania na sprawy publiczne, bez względu na to, kto ją prowadzi. Jeśli w pierwszym znaczeniu podmiotem polityki jest tylko władza państwowa,to w drugim znaczeniu obok niej także każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba, kiedy podejmuje działania mające wywrzeć zamierzony wpływ na tok spraw publicznych.
W rzeczywistości pojęcie “polityka” funkcjonuje zazwyczaj uzupełnione o odpowiednio dobrany przymiotnik, określający przedmiot, czyli rodzaj spraw, których interesująca nas działalność dotyczy. W przypadku podejmowanych rozważań jest on także ściśle związany z realizowaną przez państwo funkcją gospodarczą.
Politykę gospodarczą (zamiennie określaną także jako ekonomiczna) traktować trzeba także jako część składową polityki bezpieczeństwa państwa, dostrzeganą zarówno jako naukę jak i jako praktyczną działalność państwa w tym obszarze. Podejście to jest uzasadnione widzeniem każdej polityki (ekonomicznej, rolnej, zagranicznej, i innych) jako wiedzy (nauki) i jako sztuki (praktyki). Podejście to upoważnia z kolei do spójnych – teoretycznych i praktycznych – analiz założeń polityki gospodarczej państwa, jej stanu obecnego i przyszłego (perspektywicznego) przy uwzględnieniu jej wszystkich wymiarów, oraz uwarunkowań realizacyjnych.
Tak rozumiana polityka gospodarcza państwa ujawnia wyraźnie dwoistość. Jej rozbiór z punktu widzenia szerokich kryteriów interdyscyplinarnych pozwala na rozróżnienie w niej sfery realnej i sfery regulacyjnej. Wynika to z faktu, iż obszary jej zainteresowania nie są systemami jednowymiarowymi. W sferze regulacyjnej dostrzec trzeba także jej wymiar statyczny i funkcjonalny. W ślad za tym można również mówić o polityce gospodarczej w wymiarze statycznym i funkcjonalnym.

Z jednej strony politykę gospodarczą dostrzegać trzeba bowiem poprzez cele, zadania, zakres, funkcje, metody i narzędzia realizacji, oraz strukturę przedmiotową i płaszczyzny występowania. Przybiera ona wówczas charakter systemu statycznego, będącego jednocześnie systemem analitycznym polityki gospodarczej państwa. Z drugiej strony natomiast politykę gospodarczą dostrzegać trzeba jako system funkcjonalny (procesowy), którego poszczególnymi elementami są fazy polityki gospodarczej, takie jak:
a) preparacyjna, na którą składa się diagnoza początkowej sytuacji całego układu gospodarczego i prognoza przyszłych, bliższych i dalszych warunków zewnętrznych względem tego układu;
b) planowania i programowania, w którym chodzi o warianty programów globalnych i dziedzinowych, oraz
c) realizacji i oceny osiąganych rezultatów ekonomiczno-obronnych i ogólnospołecznych.
Wszystkie te elementy jak i związki pomiędzy nimi tworzą strukturę funkcjonalną polityki gospodarczej państwa.

Sfery i wymiary polityki gospodarczo-obronnej

Konkretyzując istotę polityki gospodarczej podkreślić trzeba jej ścisłe związki z systemem gospodarczym państwa oraz z koncepcjami gospodarczymi rządu (i partii politycznych go tworzących). One to bowiem w rzeczywistości narzuca rozumienie jej istoty. Jej bliższe określenie wymaga jednak wpierw spojrzenia na nią z metodologicznego punktu widzenia. Dlatego też, celowym wydaje się następujący tok dociekań:
po pierwsze, przedstawienie istoty polityki gospodarczej z wyraźnym akcentem na kwestie celów, zadań, metod i narzędzi realizacji, oraz
po drugie, przedstawienie podstawowych problemów polityki gospodarczej.
Przyjęcie takiego toku dociekań nie oznacza jednak, że ekonomia spełni wszystkie oczekiwania formułowane wobec niej ze strony rzeczywistości gospodarczej. Jej rola sprowadza się najczęściej do oszacowania ekonomicznych zasadności określonych polityk. To zaś wymaga określenia: skutków danej polityki, poprzez rozpoznanie jej wpływu na odpowiednie wielkości ekonomiczne, na sytuację poszczególnych grup społecznych i wskazaniu odpowiedzi kto korzysta i kto traci?
wielkości wyników – o ile i co się zmieni ? osądu wyników – czy są one pożądane czy nie, czy korzyści przewyższają ujemne konsekwencje które ona wywołuje.

Płaszczyzny polityki gospodarczej
Działalność państwa w obszarze gospodarczo-obronnym znajduje się w obrębie zainteresowań nauki jak również praktycznego jej urzeczywistniania. Stąd też nauka i praktyka stanowią dwie zasadnicze płaszczyzny występowania polityki gospodarczej.

Polityka gospodarcza jako nauka
W ujęciu polityki gospodarczej jako nauki mamy do czynienia z wiedzą o sposobach, celach i narzędziach oddziaływania organów państwowych na gospodarkę państwa. Jako taka opisuje i wyjaśnia działalność gospodarczą oraz formułuje jej zasady zgodnie z prawami ekonomicznymi. Oznacza to, że charakteryzuje ją trojakie podejście do przedmiotu dociekań.
Przy czym przez opis polityki gospodarczej należy rozumieć przede wszystkim odwoływanie się do zbioru faktów działań państwa w danym obszarze i w danym miejscu. Preferowanie takiego podejścia grozi jednak przekształceniem się jej w wykład historii gospodarczej ograniczonej do niedawnej przeszłości. Natomiast wyjaśnianie polityki gospodarczej to podanie przyczyn faktów i działań polityki gospodarczej oraz wskazanie związków przyczynowych pomiędzy nimi. To zaś wymaga odwołania się do uogólnień, budowy pewnych generalizacji i dokonania typologii pewnych faktów. Dopiero na podstawie zaobserwowanej powtarzalności pewnych procesów możliwym staje się sformułowanie pewnych prawidłowości i zasad polityki gospodarczej, które z kolei mogą zostać zastosowane do przewidywania nowych faktów i procesów. Polityka gospodarcza jako nauka, chociaż sama nie formułuje praw, to w wyjaśnianiu działań gospodarczych posługuje się prawami wykrytymi przez ekonomię. Zaznaczyć trzeba jednak, że przy pełnym korzystaniu z teorii ekonomii, nie jest ona wystarczającą dla teoretycznego ujęcia polityki gospodarczej. Wymaga ona bowiem uwzględnienia nie tylko gospodarczych aspektów działań, ale również ich strony militarnej (wojskowej) politycznej, społecznej, technicznej a także kulturowej, moralnej a nawet psychologicznej.

Polityka gospodarcza jako nauka, może dać pewną wiedzę o poszczególnych operacjach gospodarczych państwa, oraz o celach, środkach, metodach i narzędziach stosowanych w tej dziedzinie. Może ona także sprzyjać zrozumieniu poszczególnych decyzji gospodarczych oraz mechanizmów rządzących nimi oraz ich ocenę.
Polityka gospodarcza może służyć i służy jako egzemplifikacja twierdzeń ogólnych o aplikacji praw ekonomicznych w działalności gospodarczej. Przy takim podejściu, nie może ona jednak poprzestawać na odpowiedzi na pytanie: jak jest, lecz również starać się odpowiedzieć na pytanie: jak być powinno, to znaczy jaka powinna być polityka jako działanie. W tym zakresie polityka gospodarcza jako nauka winna łączyć w sobie cechy nauki normatywnej i stosowanej. Winna ona zajmować się także metodologią przygotowania, podejmowania i realizacji organów państwowych w sferze ich oddziaływania na gospodarkę. Dostrzeżenie zróżnicowanej struktury polityki gospodarczej pozwala głębiej poznać jej istotę. Koncentrując uwagę na strukturze statycznej zauważyć trzeba, że tworzą ją cele, zadania, zakres, funkcje i metody polityki gospodarczej państwa oraz instrumenty jej realizacji oraz strukturę przedmiotową i płaszczyzny jej występowania. W takim wymiarze przyjmuje ona postać systemu analitycznego polityki gospodarczo-obronnej państwa.